համհարզ
Armenian
Etymology
Learned borrowing from Old Armenian համհարզ (hamharz).
Pronunciation
- (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [hɑmˈhɑɾz]
Noun
համհարզ • (hamharz)
- aide-de-camp; adjutant
Declension
i-type, animate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | համհարզ (hamharz) | համհարզներ (hamharzner) | ||
| dative | համհարզի (hamharzi) | համհարզների (hamharzneri) | ||
| ablative | համհարզից (hamharzicʿ) | համհարզներից (hamharznericʿ) | ||
| instrumental | համհարզով (hamharzov) | համհարզներով (hamharznerov) | ||
| locative | — | — | ||
| definite forms | ||||
| nominative | համհարզը/համհարզն (hamharzə/hamharzn) | համհարզները/համհարզներն (hamharznerə/hamharznern) | ||
| dative | համհարզին (hamharzin) | համհարզներին (hamharznerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | համհարզս (hamharzs) | համհարզներս (hamharzners) | ||
| dative | համհարզիս (hamharzis) | համհարզներիս (hamharzneris) | ||
| ablative | համհարզիցս (hamharzicʿs) | համհարզներիցս (hamharznericʿs) | ||
| instrumental | համհարզովս (hamharzovs) | համհարզներովս (hamharznerovs) | ||
| locative | — | — | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | համհարզդ (hamharzd) | համհարզներդ (hamharznerd) | ||
| dative | համհարզիդ (hamharzid) | համհարզներիդ (hamharznerid) | ||
| ablative | համհարզիցդ (hamharzicʿd) | համհարզներիցդ (hamharznericʿd) | ||
| instrumental | համհարզովդ (hamharzovd) | համհարզներովդ (hamharznerovd) | ||
| locative | — | — | ||
Derived terms
- համհարզային (hamharzayin)
- համհարզություն (hamharzutʿyun)
Old Armenian
Alternative forms
- համահարզ (hamaharz)
- համհարց (hamharcʿ)
Etymology
An Iranian borrowing.[1][2] See Parthian 𐫍𐫀𐫖𐫍𐫏𐫡𐫉 (hʾmhyrz) for more.
Noun
համհարզ • (hamharz)
- aide-de-camp; adjutant
- 5th century, Ełišē, Vasn Vardanay ew Hayocʿ paterazmin [History of Vardan and the Armenian War] chapter 4, (1859 edition, page 74):
- Թող զայլ ամենայն, այլ և դրօշից անգամ իւրաքանչիւրոց տեղեկանայր ՚ի նմանէ․ և թէ քանի՛ գունդ զզօրսն բաժանիցեն, և ո՛ր ոք ՚ի նոցանէ սաղարք լինիցին, և ո՛ր զօրագլուխ յորմէ՛ կողմանէ յռազմ մտանիցէ, և զի՛նչ անուանք՝ իւրաքանչիւր համհարզ անցանիցեն, և քանի՛ փողահարք ՚ի մէջ գնդին ձայնիցեն։
- Tʿoł zayl amenayn, ayl ew drōšicʿ angam iwrakʿančʿiwrocʿ tełekanayr ’i nmanē; ew tʿē kʿaní gund zzōrsn bažanicʿen, ew ór okʿ ’i nocʿanē sałarkʿ linicʿin, ew ór zōraglux yormḗ kołmanē yṙazm mtanicʿē, ew zínčʿ anuankʿ, iwrakʿančʿiwr hamharz ancʿanicʿen, ew kʿaní pʿołaharkʿ ’i mēǰ gndin jaynicʿen.
- Թող զայլ ամենայն, այլ և դրօշից անգամ իւրաքանչիւրոց տեղեկանայր ՚ի նմանէ․ և թէ քանի՛ գունդ զզօրսն բաժանիցեն, և ո՛ր ոք ՚ի նոցանէ սաղարք լինիցին, և ո՛ր զօրագլուխ յորմէ՛ կողմանէ յռազմ մտանիցէ, և զի՛նչ անուանք՝ իւրաքանչիւր համհարզ անցանիցեն, և քանի՛ փողահարք ՚ի մէջ գնդին ձայնիցեն։
- 5th century, Ełišē, Vasn Vardanay ew Hayocʿ paterazmin [History of Vardan and the Armenian War] chapter 6, (1859 edition, page 90):
- Զգունդն առաջին տայր ՚ի ձեռն իշխանին արծրունեաց, և նիզակակից նմա զմեծ իշխանն Մոկաց․ և զայլն ամենայն նախարարեան համահարզս երկոցունց, և զեմանայն բազմութիւն գնդին թեւս աստի և անտի կազմէր նոցա։
- Zgundn aṙaǰin tayr ’i jeṙn išxanin arcruneacʿ, ew nizakakicʿ nma zmec išxann Mokacʿ; ew zayln amenayn naxararean hamaharzs erkocʿuncʿ, ew zemanayn bazmutʿiwn gndin tʿews asti ew anti kazmēr nocʿa.
- Զգունդն առաջին տայր ՚ի ձեռն իշխանին արծրունեաց, և նիզակակից նմա զմեծ իշխանն Մոկաց․ և զայլն ամենայն նախարարեան համահարզս երկոցունց, և զեմանայն բազմութիւն գնդին թեւս աստի և անտի կազմէր նոցա։
Declension
i-a-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | համհարզ (hamharz) | համհարզք (hamharzkʿ) | |
| genitive | համհարզի (hamharzi) | համհարզաց (hamharzacʿ) | |
| dative | համհարզի (hamharzi) | համհարզաց (hamharzacʿ) | |
| accusative | համհարզ (hamharz) | համհարզս (hamharzs) | |
| ablative | համհարզէ (hamharzē) | համհարզաց (hamharzacʿ) | |
| instrumental | համհարզաւ (hamharzaw) | համհարզաւք = համհարզօք (hamharzawkʿ = hamharzōkʿ) | |
| locative | համհարզի (hamharzi) | համհարզս (hamharzs) | |
| an n-type genitive plural համհարզանց (hamharzancʿ) is also attested due by confusing the ending with ազն (azn) | |||
Synonyms
- նիզակակից (nizakakicʿ), թիկնապահ (tʿiknapah)
Related terms
- համ- (ham-), համա- (hama-)
- արձակ (arjak)
- ապահարզան (apaharzan)
Descendants
- → Armenian: համհարզ (hamharz)
References
- Hübschmann, Heinrich (1897) Armenische Grammatik. 1. Theil: Armenische Etymologie (in German), Leipzig: Breitkopf & Härtel, page 177
- Ačaṙean, Hračʿeay (1977), “համհարզ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (in Armenian), volume III, 2nd edition, reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, pages 27–28
Further reading
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1837), “համահարզ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume II, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 16c
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “համահարզ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 372a