կրիայ
Old Armenian
Կրիա Ղիասի քարում
Alternative forms
- կրայ (kray), կրա (kra), կրեայ (kreay), կիրիայ (kiriay), կիրայ (kiray)
Etymology
The origin is uncertain. The derivatives reveal the additional meaning "shell". Probably connected with կուր (kur, “bowl, tub, basin”).
Noun
կրիայ • (kriay)
- tortoise, turtle
- 5th century, Bible, Hosea 12.11:[1]
- Եթէ ոչ Գաղաադ էր, ապա սուտ էին ի Գաղգաղա իշխանքն որ զոհէին․ եւ սեղանք նոցա իբրեւ զկրայս ի կորդ ագարակի։
- Etʿē očʿ Gałaad ēr, apa sut ēin i Gałgała išxankʿn or zohēin; ew sełankʿ nocʿa ibrew zkrays i kord agaraki.
- Եթէ ոչ Գաղաադ էր, ապա սուտ էին ի Գաղգաղա իշխանքն որ զոհէին․ եւ սեղանք նոցա իբրեւ զկրայս ի կորդ ագարակի։
- 5th century, Basil of Caesarea, Yałags Vecʿawreay ararčʿutʿean [Homiliae in Hexaemeron] 9:[2]
- Դարձեալ եւ ջրային կրիայ (var. կրա) եթէ կերիցէ ի մսոյ իժի եւ տագնապ ինչ հասանիցէ նմա ի կերակրոյն, երթայ ուտէ դաղձն եւ այնու անցուցանէ զտապ նեղութեան ի մարմնոյն, զի մի՛ վնասեսցի ի գիշոյն, զոր կերաւ։
- Darjeal ew ǰrayin kriay (var. kra) etʿē kericʿē i msoy iži ew tagnap inčʿ hasanicʿē nma i kerakroyn, ertʿay utē dałjn ew aynu ancʿucʿanē ztap nełutʿean i marmnoyn, zi mí vnasescʿi i gišoyn, zor keraw.
- Դարձեալ եւ ջրային կրիայ (var. կրա) եթէ կերիցէ ի մսոյ իժի եւ տագնապ ինչ հասանիցէ նմա ի կերակրոյն, երթայ ուտէ դաղձն եւ այնու անցուցանէ զտապ նեղութեան ի մարմնոյն, զի մի՛ վնասեսցի ի գիշոյն, զոր կերաւ։
- 6th century, Philo of Alexandria, Yałags ban unel ew anasun kendaneacʿd, aṙ Liwsimakʿos [De animalibus] :[3][4]
- Ասեն, թէ՝ եւ կրայք յանյագութենէ որկորստութեանն առ լցեալք յիժից՝ ուտել զուիրակ ի վերայ երկիւղիւ մահու․ քանզի միայն ա՛յսպէս ի թունաբերացն՝ որ վնասս լինի՝ ճողոպրել կարեն:
- Asen, tʿē, ew kraykʿ yanyagutʿenē orkorstutʿeann aṙ lcʿealkʿ yižicʿ, utel zuirak i veray erkiwłiw mahu; kʿanzi miayn áyspēs i tʿunaberacʿn, or vnass lini, čołoprel karen:
- Translation by Abraham Terian
- It is said that when tortoises devour asps because of gluttony, they eat marjoram for fear of dying; for only by this means can they be relieved of the harmful venom.
- Ասեն, թէ՝ եւ կրայք յանյագութենէ որկորստութեանն առ լցեալք յիժից՝ ուտել զուիրակ ի վերայ երկիւղիւ մահու․ քանզի միայն ա՛յսպէս ի թունաբերացն՝ որ վնասս լինի՝ ճողոպրել կարեն:
- 6th century, Philo of Alexandria, Yałags varucʿ kenacʿ tesakani [On the Contemplative Life] :[5]
- եռակըմպանոցսն և բազմակըմպանոց, տաճարս ի կրայի պատենից (var. ի կրայպատենից) և ի փղոսկրէ կազմեալս և ի պատուականագոյն նիւթոյ
- eṙakəmpanocʿsn ew bazmakəmpanocʿ, tačars i krayi patenicʿ (var. i kraypatenicʿ) ew i pʿłoskrē kazmeals ew i patuakanagoyn niwtʿoy
- եռակըմպանոցսն և բազմակըմպանոց, տաճարս ի կրայի պատենից (var. ի կրայպատենից) և ի փղոսկրէ կազմեալս և ի պատուականագոյն նիւթոյ
- 717 CE, Nemesius, Yałags bnutʿean mardoy [On Human Nature] :[6]
- Իսկ վասն զի ոչ միայն վասն գեղեցկութեան, այլ եւ վասն բարւոք զգեստու որ ըստ շաւշափելեաց, որով մանաւանդ առաւելու, քան զայլ կենդանիս մարդն, ոչ էարկ շուրջ զմեաւք մորթ թանձր իբրեւ զարջառով եւ կամ զայլովք թարձրամորթիւք, եւ ոչ մազ կուռ եւ խիտ, որպէս այծից եւ ոչխարաց եւ նապաստակաց, եւ ոչ թեփ, որպէս աւձից եւ ձկանց, եւ ոչ խեցի որպէս կրայից (var. կրեայից) եւ գաղտակրաց, եւ ոչ թեւս, որպէս հաւուց, հարկաւորապէս զգեստու կարաւտ եղեալք ի լրումն մեզ, զոր ինչ այլոցն կենդանեաց բնութիւնն պարգեւեաց։
- Isk vasn zi očʿ miayn vasn gełecʿkutʿean, ayl ew vasn barwokʿ zgestu or əst šawšapʿeleacʿ, orov manawand aṙawelu, kʿan zayl kendanis mardn, očʿ ēark šurǰ zmeawkʿ mortʿ tʿanjr ibrew zarǰaṙov ew kam zaylovkʿ tʿarjramortʿiwkʿ, ew očʿ maz kuṙ ew xit, orpēs aycicʿ ew očʿxaracʿ ew napastakacʿ, ew očʿ tʿepʿ, orpēs awjicʿ ew jkancʿ, ew očʿ xecʿi orpēs krayicʿ (var. kreayicʿ) ew gałtakracʿ, ew očʿ tʿews, orpēs hawucʿ, harkaworapēs zgestu karawt ełealkʿ i lrumn mez, zor inčʿ aylocʿn kendaneacʿ bnutʿiwnn pargeweacʿ.
- Translation by Sharples and van der Eijk of the Greek original
- Not merely for comeliness, but also on account of sensitivity of touch, in which man surpasses all other animals, [God] did not clothe us in a thick skin, like oxen and the other thick-skinned animals, nor in long thick hair like goats, sheep and hares, nor in scales like snakes and fish, nor in shells like tortoises and oysters, nor in a pliable shell like beetles, nor in wings like birds.
- Իսկ վասն զի ոչ միայն վասն գեղեցկութեան, այլ եւ վասն բարւոք զգեստու որ ըստ շաւշափելեաց, որով մանաւանդ առաւելու, քան զայլ կենդանիս մարդն, ոչ էարկ շուրջ զմեաւք մորթ թանձր իբրեւ զարջառով եւ կամ զայլովք թարձրամորթիւք, եւ ոչ մազ կուռ եւ խիտ, որպէս այծից եւ ոչխարաց եւ նապաստակաց, եւ ոչ թեփ, որպէս աւձից եւ ձկանց, եւ ոչ խեցի որպէս կրայից (var. կրեայից) եւ գաղտակրաց, եւ ոչ թեւս, որպէս հաւուց, հարկաւորապէս զգեստու կարաւտ եղեալք ի լրումն մեզ, զոր ինչ այլոցն կենդանեաց բնութիւնն պարգեւեաց։
Usage notes
In the Bible and in Philo, translates Ancient Greek χελώνη (khelṓnē)
Declension
i-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | կրիայ (kriay) | կրիայք (kriaykʿ) | |
| genitive | կրիայի (kriayi) | կրիայից (kriayicʿ) | |
| dative | կրիայի (kriayi) | կրիայից (kriayicʿ) | |
| accusative | կրիայ (kriay) | կրիայս (kriays) | |
| ablative | կրիայէ (kriayē) | կրիայից (kriayicʿ) | |
| instrumental | կրիայիւ (kriayiw) | կրիայիւք (kriayiwkʿ) | |
| locative | կրիայի (kriayi) | կրիայս (kriays) |
Derived terms
- գաղտակրայ (gałtakray)
- կրայակիր (krayakir)
- վահանակրեայ (vahanakreay)
Descendants
- Armenian: կրիա (kria)
- → Assyrian Neo-Aramaic: ܩܪܐ (qrā), ܩܪܝܐ (qarāyā)
Further reading
- Ačaṙean, Hračʿeay (1973) , “կրայ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (in Armenian), volume II, 2nd edition, reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, pages 679–680
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836) , “կրայ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume I, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 1133a
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879) , “կրայ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 363b
References
- Astuacašunčʿ matean Hin ew Nor ktakaranacʿ əst čšgrit tʿargmanutʿean naxneacʿ merocʿ hamematutʿeamb ebrayakan ew yunakan bnagracʿ [Bible. Scriptures of the Old and New Testaments], Constantinople: G. Pałtatlean, 1895, page 938
- Barseł Kesaracʿi (1984) , Kim Muradyan, editor, Yałags Vecʿawreay ararčʿutʿean [Homiliae in Hexaemeron], Yerevan: Academy Press, page 297
- Awgereancʿ, Mkrtičʿ (1822) Pʿiloni Ebrayecʿwoy bankʿ erekʿ čʿew i loys əncayealkʿ. A. B. Yałags naxaxnamutʿean. G. Yałags kendaneacʿ [Philonis Judaei sermones tres hactenus inediti. I et II De Providentia, et III De Animalibus], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 144
- Terian, Abraham (1981) Philonis Alexandrini de Animalibus: The Armenian Text with an Introduction, Translation and Commentary (Studies in Hellenistic Judaism; 1), Chico, California: Scholars Press, page 85
- Zarphanalean, Garegin (1892) Pʿiloni Hebrayecʿwoy Čaṙkʿ, orocʿ hellen bnagirkʿ hasin aṙ mez [Orations of Philo of Alexandria] (Matenagrutʿiwnkʿ naxneacʿ), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 19
- Nemesios Emesacʿi (2019) , Karine Mosikyan, editor, Yałags bnutʿean mardoy [On Human Nature], Yerevan: Matenadaran, page 125