संस्कृत
See also: संस्कृतं and संस्कृति
Hindi
Etymology
Learned borrowing from Sanskrit संस्कृत (saṃskṛtá, “put together, refined”).
Pronunciation
- (Delhi Hindi) IPA(key): /sən.skɾɪt̪/, [s̪ə̃n̪.s̪kɾɪt̪]
Audio (file)
Proper noun
संस्कृत • (sanskŕt) f (Urdu spelling سنسکرت)
- Sanskrit (language)
Declension
Declension of संस्कृत (sg-only fem cons-stem)
| singular | |
|---|---|
| direct | संस्कृत sanskŕt |
| oblique | संस्कृत sanskŕt |
| vocative | संस्कृत sanskŕt |
Adjective
संस्कृत • (sanskŕt) (indeclinable)
- perfect, refined
Marathi
Etymology
Learned borrowing from Sanskrit संस्कृत (saṃskṛtá, “perfected, refined”).
Pronunciation
- IPA(key): /səus.kɾut̪/, [səus.kɾuːt̪]
Proper noun
संस्कृत • (sauskrut) ?
- Sanskrit (language)
References
- Berntsen, Maxine, “संस्कृत”, in A Basic Marathi-English Dictionary, New Delhi: American Institute of Indian Studies, 1982-1983.
Nepali
Etymology
Learned borrowing from Sanskrit संस्कृत (saṃskṛtá, “perfected, refined”).
Pronunciation
- IPA(key): [sʌnskɾit̪]
- Phonetic Devanagari: सन्स्क्रित्
- IPA(key): [sʌ̃skɾit̪]
- Phonetic Devanagari: सँस्क्रित्
Proper noun
संस्कृत • (sanskr̥t)
- Sanskrit
Declension
| Declension of संस्कृत | |||
|---|---|---|---|
| Singular | |||
| nominative | संस्कृत [sʌnskrit̪] | ||
| accusative | संस्कृतलाई [sʌnskrit̪läi] | ||
| instrumental/ergative | संस्कृतले [sʌnskrit̪le] | ||
| dative | संस्कृतलाई [sʌnskrit̪läi] | ||
| ablative | संस्कृतबाट [sʌnskrit̪̚bäʈʌ] | ||
| genitive | संस्कृतको [sʌnskrit̪̚ko] | ||
| locative | संस्कृतमा [sʌnskrit̪mä] | ||
Notes:
| |||
Sanskrit
FWOTD – 26 March 2017
Alternative scripts
Alternative scripts
- ᬲᬂᬲ᭄ᬓᬺᬢ (Balinese script)
- সংস্কৃত (Assamese script)
- সংস্কৃত (Bengali script)
- 𑰭𑰽𑰭𑰿𑰎𑰴𑰝 (Bhaiksuki script)
- 𑀲𑀁𑀲𑁆𑀓𑀾𑀢 (Brahmi script)
- 𑌸𑌂𑌸𑍍𑌕𑍃𑌤 (Grantha script)
- સંસ્કૃત (Gujarati script)
- ਸਂਸੑਕ੍ਹਤ (Gurmukhi script)
- ꦱꦁꦱ꧀ꦏꦽꦠ (Javanese script)
- សំស្ក្ឫត (Khmer script)
- ಸಂಸ್ಕೃತ (Kannada script)
- ສໍສ຺ກ຺ຣິຕ (Lao script)
- സംസ്കൃത (Malayalam script)
- 𑘭𑘽𑘭𑘿𑘎𑘵𑘝 (Modi script)
- ᢀ᠋ᠰᠠᠰᢉᠷᢈᢐᠠ᠋ (Mongolian script)
- ᢀ᠋ᠰ᠌ᠠᠰ᠌ᡬᡵᡳᢠᠠ (Manchu script)
- သံသ္ကၖတ (Burmese script)
- 𑧍𑧞𑧍𑧠𑦮𑧖𑦽 (Nandinagari script)
- 𑐳𑑄𑐳𑑂𑐎𑐺𑐟 (Newa script)
- ସଂସ୍କୃତ (Oriya script)
- ꢱꢀꢱ꣄ꢒꢺꢡ (Saurashtra script)
- 𑆱𑆁𑆱𑇀𑆑𑆸𑆠 (Sharada script)
- 𑖭𑖽𑖭𑖿𑖎𑖴𑖝 (Siddham script)
- සංස්කෘත (Sinhalese script)
- సంస్కృత (Telugu script)
- สํสฺกฺฤต (Thai script)
- སཾ་སྐྲྀ་ཏ (Tibetan script)
- 𑒮𑓀𑒮𑓂𑒏𑒵𑒞 (Tirhuta script)
Etymology
From सम्- (sam-, “together, wholly”) + स्कृ (skṛ, “to do”) + -त (-ta, “-ed”).
Pronunciation
- (Vedic) IPA(key): /s̪ɐ̃s̪.kr̩.t̪ɐ́/, /s̪ɐ̃́s̪.kr̩.t̪ɐ/
- (Classical) IPA(key): /ˈs̪ɐs̪.kr̩.t̪ɐ/
Adjective
संस्कृत • (saṃ-skṛtá, sáṃ-skṛta)
- put together, constructed, well or completely formed, perfected
- c. 200 CE, Lalitavistara Sūtra
- made ready, prepared, completed, finished
- c. 1700 BCE – 1200 BCE, Ṛgveda
- dressed, cooked (as food)
- c. 400 BCE, Mahābhārata
- c. 500 BCE – 100 BCE, Rāmāyaṇa
- c. 700 CE – 900 CE, Bhāgavata Purāṇa
- purified, consecrated, sanctified, hallowed, initiated
- c. 700 BCE, Śatapatha Brāhmaṇa
- refined, adorned, ornamented, polished, highly elaborated (especially applied to highly wrought speech, such as the Sanskrit language, as opposed to the vernaculars)
- c. 200 BCE – 200 CE, Manusmṛti
- c. 400 BCE, Mahābhārata
- (Buddhism) conditioned; brought about by conditions
Declension
| Masculine a-stem declension of संस्कृत (sáṃskṛta) | |||
|---|---|---|---|
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | संस्कृतः sáṃskṛtaḥ | संस्कृतौ sáṃskṛtau | संस्कृताः / संस्कृतासः¹ sáṃskṛtāḥ / sáṃskṛtāsaḥ¹ |
| Vocative | संस्कृत sáṃskṛta | संस्कृतौ sáṃskṛtau | संस्कृताः / संस्कृतासः¹ sáṃskṛtāḥ / sáṃskṛtāsaḥ¹ |
| Accusative | संस्कृतम् sáṃskṛtam | संस्कृतौ sáṃskṛtau | संस्कृतान् sáṃskṛtān |
| Instrumental | संस्कृतेन sáṃskṛtena | संस्कृताभ्याम् sáṃskṛtābhyām | संस्कृतैः / संस्कृतेभिः¹ sáṃskṛtaiḥ / sáṃskṛtebhiḥ¹ |
| Dative | संस्कृताय sáṃskṛtāya | संस्कृताभ्याम् sáṃskṛtābhyām | संस्कृतेभ्यः sáṃskṛtebhyaḥ |
| Ablative | संस्कृतात् sáṃskṛtāt | संस्कृताभ्याम् sáṃskṛtābhyām | संस्कृतेभ्यः sáṃskṛtebhyaḥ |
| Genitive | संस्कृतस्य sáṃskṛtasya | संस्कृतयोः sáṃskṛtayoḥ | संस्कृतानाम् sáṃskṛtānām |
| Locative | संस्कृते sáṃskṛte | संस्कृतयोः sáṃskṛtayoḥ | संस्कृतेषु sáṃskṛteṣu |
| Notes |
| ||
| Feminine ā-stem declension of संस्कृता (sáṃskṛtā) | |||
|---|---|---|---|
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | संस्कृता sáṃskṛtā | संस्कृते sáṃskṛte | संस्कृताः sáṃskṛtāḥ |
| Vocative | संस्कृते sáṃskṛte | संस्कृते sáṃskṛte | संस्कृताः sáṃskṛtāḥ |
| Accusative | संस्कृताम् sáṃskṛtām | संस्कृते sáṃskṛte | संस्कृताः sáṃskṛtāḥ |
| Instrumental | संस्कृतया / संस्कृता¹ sáṃskṛtayā / sáṃskṛtā¹ | संस्कृताभ्याम् sáṃskṛtābhyām | संस्कृताभिः sáṃskṛtābhiḥ |
| Dative | संस्कृतायै sáṃskṛtāyai | संस्कृताभ्याम् sáṃskṛtābhyām | संस्कृताभ्यः sáṃskṛtābhyaḥ |
| Ablative | संस्कृतायाः sáṃskṛtāyāḥ | संस्कृताभ्याम् sáṃskṛtābhyām | संस्कृताभ्यः sáṃskṛtābhyaḥ |
| Genitive | संस्कृतायाः sáṃskṛtāyāḥ | संस्कृतयोः sáṃskṛtayoḥ | संस्कृतानाम् sáṃskṛtānām |
| Locative | संस्कृतायाम् sáṃskṛtāyām | संस्कृतयोः sáṃskṛtayoḥ | संस्कृतासु sáṃskṛtāsu |
| Notes |
| ||
| Neuter a-stem declension of संस्कृत (sáṃskṛta) | |||
|---|---|---|---|
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | संस्कृतम् sáṃskṛtam | संस्कृते sáṃskṛte | संस्कृतानि / संस्कृता¹ sáṃskṛtāni / sáṃskṛtā¹ |
| Vocative | संस्कृत sáṃskṛta | संस्कृते sáṃskṛte | संस्कृतानि / संस्कृता¹ sáṃskṛtāni / sáṃskṛtā¹ |
| Accusative | संस्कृतम् sáṃskṛtam | संस्कृते sáṃskṛte | संस्कृतानि / संस्कृता¹ sáṃskṛtāni / sáṃskṛtā¹ |
| Instrumental | संस्कृतेन sáṃskṛtena | संस्कृताभ्याम् sáṃskṛtābhyām | संस्कृतैः / संस्कृतेभिः¹ sáṃskṛtaiḥ / sáṃskṛtebhiḥ¹ |
| Dative | संस्कृताय sáṃskṛtāya | संस्कृताभ्याम् sáṃskṛtābhyām | संस्कृतेभ्यः sáṃskṛtebhyaḥ |
| Ablative | संस्कृतात् sáṃskṛtāt | संस्कृताभ्याम् sáṃskṛtābhyām | संस्कृतेभ्यः sáṃskṛtebhyaḥ |
| Genitive | संस्कृतस्य sáṃskṛtasya | संस्कृतयोः sáṃskṛtayoḥ | संस्कृतानाम् sáṃskṛtānām |
| Locative | संस्कृते sáṃskṛte | संस्कृतयोः sáṃskṛtayoḥ | संस्कृतेषु sáṃskṛteṣu |
| Notes |
| ||
Noun
संस्कृत • (saṃ-skṛtá) m
- a man of one of the three classes who has been sanctified by the purificatory rites
- learned man
- a word formed according to accurate rules, a regular derivation
Declension
| Masculine a-stem declension of संस्कृत (saṃskṛtá) | |||
|---|---|---|---|
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | संस्कृतः saṃskṛtáḥ | संस्कृतौ saṃskṛtaú | संस्कृताः / संस्कृतासः¹ saṃskṛtā́ḥ / saṃskṛtā́saḥ¹ |
| Vocative | संस्कृत sáṃskṛta | संस्कृतौ sáṃskṛtau | संस्कृताः / संस्कृतासः¹ sáṃskṛtāḥ / sáṃskṛtāsaḥ¹ |
| Accusative | संस्कृतम् saṃskṛtám | संस्कृतौ saṃskṛtaú | संस्कृतान् saṃskṛtā́n |
| Instrumental | संस्कृतेन saṃskṛténa | संस्कृताभ्याम् saṃskṛtā́bhyām | संस्कृतैः / संस्कृतेभिः¹ saṃskṛtaíḥ / saṃskṛtébhiḥ¹ |
| Dative | संस्कृताय saṃskṛtā́ya | संस्कृताभ्याम् saṃskṛtā́bhyām | संस्कृतेभ्यः saṃskṛtébhyaḥ |
| Ablative | संस्कृतात् saṃskṛtā́t | संस्कृताभ्याम् saṃskṛtā́bhyām | संस्कृतेभ्यः saṃskṛtébhyaḥ |
| Genitive | संस्कृतस्य saṃskṛtásya | संस्कृतयोः saṃskṛtáyoḥ | संस्कृतानाम् saṃskṛtā́nām |
| Locative | संस्कृते saṃskṛté | संस्कृतयोः saṃskṛtáyoḥ | संस्कृतेषु saṃskṛtéṣu |
| Notes |
| ||
Noun
संस्कृत • (saṃ-skṛtá) n
- making ready, preparation or a prepared place, sacrifice
- c. 1700 BCE – 1200 BCE, Ṛgveda
- Tittiri, Taittirīya Saṃhitā
- c. 700 BCE, Śatapatha Brāhmaṇa
- sacred usage or custom
- MW
- Sanskrit language (compare above)
- c. 200 BCE – 200 CE, Bharata Muni, Nāṭya Śāstra
- c. 900 CE, Dhanañjaya, Daśarūpa
- Rasikasarvasva in Narayana on Gitagovinda 5.2:
- संस्कृतात् प्राकृतम् इष्टम् ततोऽपभ्रंशभाषणम्।
- saṃskṛtāt prākṛtam iṣṭam tatoʼpabhraṃśabhāṣaṇam.
- One takes for granted that from Sanskrit originated Prakrit, whence the Apabhramsa language.
- संस्कृतात् प्राकृतम् इष्टम् ततोऽपभ्रंशभाषणम्।
- (Buddhism) conditioned phenomenon; the conditioned
- c. 150 CE – 250 CE, Nāgārjuna, Mūlamadhyamakakārikā 25.5:
- भावश् च यदि निर्वाणं निर्वाणं संस्कृतं भवेत् ।
नसंस्कृतो हि विद्यते भावः क्व चन कश् चन ॥- bhāvaś ca yadi nirvāṇaṃ nirvāṇaṃ saṃskṛtaṃ bhavet .
nasaṃskṛto hi vidyate bhāvaḥ kva cana kaś cana . - If nirvana were an entity, it would then have been a conditioned phenomenon,
Because nowhere and by no means is there an entity not conditioned.
- bhāvaś ca yadi nirvāṇaṃ nirvāṇaṃ saṃskṛtaṃ bhavet .
- भावश् च यदि निर्वाणं निर्वाणं संस्कृतं भवेत् ।
- c. 300 CE – 600 CE, Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra 32:
- तारका तिमिरं दीपो मायावश्याय बुद्बुदः ।
सुपिनं विद्युद् अभ्रं च एवं द्रष्टव्य संस्कृतम् ॥- tārakā timiraṃ dīpo māyāvaśyāya budbudaḥ .
supinaṃ vidyud abhraṃ ca evaṃ draṣṭavya saṃskṛtam . - A shooting star, a shading of light, a lamp, an illusion, a hoarfrost, a bubble,
A dream, a lightening, a cloud — as such shall the conditioned existence be seen.
- tārakā timiraṃ dīpo māyāvaśyāya budbudaḥ .
- तारका तिमिरं दीपो मायावश्याय बुद्बुदः ।
Declension
| Neuter a-stem declension of संस्कृत (saṃskṛtá) | |||
|---|---|---|---|
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | संस्कृतम् saṃskṛtám | संस्कृते saṃskṛté | संस्कृतानि / संस्कृता¹ saṃskṛtā́ni / saṃskṛtā́¹ |
| Vocative | संस्कृत sáṃskṛta | संस्कृते sáṃskṛte | संस्कृतानि / संस्कृता¹ sáṃskṛtāni / sáṃskṛtā¹ |
| Accusative | संस्कृतम् saṃskṛtám | संस्कृते saṃskṛté | संस्कृतानि / संस्कृता¹ saṃskṛtā́ni / saṃskṛtā́¹ |
| Instrumental | संस्कृतेन saṃskṛténa | संस्कृताभ्याम् saṃskṛtā́bhyām | संस्कृतैः / संस्कृतेभिः¹ saṃskṛtaíḥ / saṃskṛtébhiḥ¹ |
| Dative | संस्कृताय saṃskṛtā́ya | संस्कृताभ्याम् saṃskṛtā́bhyām | संस्कृतेभ्यः saṃskṛtébhyaḥ |
| Ablative | संस्कृतात् saṃskṛtā́t | संस्कृताभ्याम् saṃskṛtā́bhyām | संस्कृतेभ्यः saṃskṛtébhyaḥ |
| Genitive | संस्कृतस्य saṃskṛtásya | संस्कृतयोः saṃskṛtáyoḥ | संस्कृतानाम् saṃskṛtā́nām |
| Locative | संस्कृते saṃskṛté | संस्कृतयोः saṃskṛtáyoḥ | संस्कृतेषु saṃskṛtéṣu |
| Notes |
| ||
Descendants
- Ashokan Prakrit: *𑀲𑀁𑀓𑁆𑀓𑀢 (*saṃkkata), *𑀲𑀁𑀓𑁆𑀓𑀝 (*saṃkkaṭa)
- Prakrit: 𑀲𑀓𑁆𑀓𑀬 (sakkaya), 𑀲𑀓𑁆𑀓𑀅 (sakkaa), 𑀲𑀓𑁆𑀓𑀢 (sakkata), 𑀲𑀁𑀓𑀟 (saṃkaḍa)
- >? Sinhalese: සකු (saku) (possibly borrowed)
- → Kannada: ಸಕ್ಕದ (sakkada)
- Prakrit: 𑀲𑀓𑁆𑀓𑀬 (sakkaya), 𑀲𑀓𑁆𑀓𑀅 (sakkaa), 𑀲𑀓𑁆𑀓𑀢 (sakkata), 𑀲𑀁𑀓𑀟 (saṃkaḍa)
- Pali: saṅkhata, saṅkhaṭa
- → Assamese: সংস্কৃত (xoṅskrit)
- → Bengali: সংস্কৃত (sôṅskŕt)
- → English: Sanskrit
- → Gujarati: સંસ્કૃત (sãskṛt)
- → Hindi: संस्कृत (sanskŕt)
- → Kannada: ಸಂಸ್ಕೃತ (saṃskṛta)
- → Marathi: संस्कृत (sauskrut)
- → Malayalam: സംസ്കൃതം (saṃskr̥taṃ)
- → Nepali: संस्कृत (sanskr̥t)
- → Oriya: ସଂସ୍କୃତ (sôṃskrutô)
- → Persian: سانسکریت (sānskirīt), سنسکریت (sanskirīt), سَهاسْکِرْت (sahāskirt)
- → Tamil: சமஸ்கிருதம் (camaskirutam)
- → Pali: sakkata (calque)
- → Burmese: သက္ကတ (sakka.ta., “Sanskrit”)
- → Tibetan: ལེགས་སྦྱར (legs sbyar) (calque)
References
- “संस्कृत” in Carl Cappeller, A Sanskrit–English Dictionary: Based upon the St. Petersburg Lexicons, Strasbourg: Karl J. Trübner, 1891, →OCLC, page 571.
- Monier Williams (1899), “संस्कृत”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, OCLC 458052227, page 1120.
- Arthur Anthony Macdonell (1893), “संस्कृत”, in A practical Sanskrit dictionary with transliteration, accentuation, and etymological analysis throughout, London: Oxford University Press, page 326
- Horace Hayman Wilson, A dictionary in Sanscrit and English, 2nd ed., Calcutta: Education Press, Circular Road, 1832, page 877
- Turner, Ralph Lilley (1969–1985), “sáṁskr̥ta”, in A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, London: Oxford University Press