चक्षुस्
Sanskrit
Etymology
See चक्षु (cakṣu).
Pronunciation
- (Vedic) IPA(key): /t͡ɕɐ́k.ʂus/
- (Classical) IPA(key): /ˈt͡ɕɐk.ʂus̪/
Adjective
चक्षुस् • (cákṣus)
- seeing (having vision; capable of sight)
Declension
| Masculine us-stem declension of चक्षुस् (cákṣus) | |||
|---|---|---|---|
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | चक्षुः cákṣuḥ | चक्षुषौ / चक्षुषा¹ cákṣuṣau / cákṣuṣā¹ | चक्षुषः cákṣuṣaḥ |
| Vocative | चक्षुः cákṣuḥ | चक्षुषौ / चक्षुषा¹ cákṣuṣau / cákṣuṣā¹ | चक्षुषः cákṣuṣaḥ |
| Accusative | चक्षुषम् cákṣuṣam | चक्षुषौ / चक्षुषा¹ cákṣuṣau / cákṣuṣā¹ | चक्षुषः cákṣuṣaḥ |
| Instrumental | चक्षुषा cákṣuṣā | चक्षुर्भ्याम् cákṣurbhyām | चक्षुर्भिः cákṣurbhiḥ |
| Dative | चक्षुषे cákṣuṣe | चक्षुर्भ्याम् cákṣurbhyām | चक्षुर्भ्यः cákṣurbhyaḥ |
| Ablative | चक्षुषः cákṣuṣaḥ | चक्षुर्भ्याम् cákṣurbhyām | चक्षुर्भ्यः cákṣurbhyaḥ |
| Genitive | चक्षुषः cákṣuṣaḥ | चक्षुषोः cákṣuṣoḥ | चक्षुषाम् cákṣuṣām |
| Locative | चक्षुषि cákṣuṣi | चक्षुषोः cákṣuṣoḥ | चक्षुःषु cákṣuḥṣu |
| Notes |
| ||
| Feminine us-stem declension of चक्षुस् (cákṣus) | |||
|---|---|---|---|
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | चक्षुः cákṣuḥ | चक्षुषौ / चक्षुषा¹ cákṣuṣau / cákṣuṣā¹ | चक्षुषः cákṣuṣaḥ |
| Vocative | चक्षुः cákṣuḥ | चक्षुषौ / चक्षुषा¹ cákṣuṣau / cákṣuṣā¹ | चक्षुषः cákṣuṣaḥ |
| Accusative | चक्षुषम् cákṣuṣam | चक्षुषौ / चक्षुषा¹ cákṣuṣau / cákṣuṣā¹ | चक्षुषः cákṣuṣaḥ |
| Instrumental | चक्षुषा cákṣuṣā | चक्षुर्भ्याम् cákṣurbhyām | चक्षुर्भिः cákṣurbhiḥ |
| Dative | चक्षुषे cákṣuṣe | चक्षुर्भ्याम् cákṣurbhyām | चक्षुर्भ्यः cákṣurbhyaḥ |
| Ablative | चक्षुषः cákṣuṣaḥ | चक्षुर्भ्याम् cákṣurbhyām | चक्षुर्भ्यः cákṣurbhyaḥ |
| Genitive | चक्षुषः cákṣuṣaḥ | चक्षुषोः cákṣuṣoḥ | चक्षुषाम् cákṣuṣām |
| Locative | चक्षुषि cákṣuṣi | चक्षुषोः cákṣuṣoḥ | चक्षुःषु cákṣuḥṣu |
| Notes |
| ||
| Neuter us-stem declension of चक्षुस् (cákṣus) | |||
|---|---|---|---|
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | चक्षुः cákṣuḥ | चक्षुषी cákṣuṣī | चक्षूंषि cákṣūṃṣi |
| Vocative | चक्षुः cákṣuḥ | चक्षुषी cákṣuṣī | चक्षूंषि cákṣūṃṣi |
| Accusative | चक्षुः cákṣuḥ | चक्षुषी cákṣuṣī | चक्षूंषि cákṣūṃṣi |
| Instrumental | चक्षुषा cákṣuṣā | चक्षुर्भ्याम् cákṣurbhyām | चक्षुर्भिः cákṣurbhiḥ |
| Dative | चक्षुषे cákṣuṣe | चक्षुर्भ्याम् cákṣurbhyām | चक्षुर्भ्यः cákṣurbhyaḥ |
| Ablative | चक्षुषः cákṣuṣaḥ | चक्षुर्भ्याम् cákṣurbhyām | चक्षुर्भ्यः cákṣurbhyaḥ |
| Genitive | चक्षुषः cákṣuṣaḥ | चक्षुषोः cákṣuṣoḥ | चक्षुषाम् cákṣuṣām |
| Locative | चक्षुषि cákṣuṣi | चक्षुषोः cákṣuṣoḥ | चक्षुःषु cákṣuḥṣu |
Noun
चक्षुस् • (cákṣus) n
- light; clearness
- c. 1200 BCE – 1000 BCE, Atharvaveda 5.24.9:
- सू॒र्यश् च॒क्षुषाम् अ॒धिपतिः स॒ मावतु ।
- sūryaś cakṣuṣām adhipatiḥ sa māvatu .
- May Sūrya (the Sun), ruler of lights, favour me.
- सू॒र्यश् च॒क्षुषाम् अ॒धिपतिः स॒ मावतु ।
- the faculty of seeing; sight; vision
- c. 1 CE – 200 CE, Vimalakīrtinirdeśa 3.29:
- कियद् आयुष्मान् अनिरुद्धो दिव्येन चक्षुषा पश्यति ।
- kiyad āyuṣmān aniruddho divyena cakṣuṣā paśyati .
- How far does the Elder Aniruddha see with the divine sight?
- कियद् आयुष्मान् अनिरुद्धो दिव्येन चक्षुषा पश्यति ।
- the eye (often at the end of a compound)
- c. 1200 BCE – 1000 BCE, Atharvaveda 4.9.6:
- दुर्हा॒र्दश् च॒क्षुषो घोरा॒त् त॒स्मान् नः पाह्य् आञ्जन ॥
- durhārdaś cakṣuṣo ghorāt tasmān naḥ pāhy āñjana .
- Ointment, protect us from that evil-intending, horrible eye.
- दुर्हा॒र्दश् च॒क्षुषो घोरा॒त् त॒स्मान् नः पाह्य् आञ्जन ॥
- a look
- lustre; splendour
Related terms
- चक्षु (cakṣu)
References
- Apte, Vaman Shivram (1890), “चक्षुस्”, in The practical Sanskrit-English dictionary, Poona: Prasad Prakashan
- Monier Williams (1899), “Cákshus”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, OCLC 458052227, page 382/1.