अर्चिस्
Sanskrit
Alternative scripts
Alternative scripts
- ᬅᬃᬘᬶᬲ᭄ (Balinese script)
- অৰ্চিস্ (Assamese script)
- অর্চিস্ (Bengali script)
- 𑰀𑰨𑰿𑰓𑰰𑰭𑰿 (Bhaiksuki script)
- 𑀅𑀭𑁆𑀘𑀺𑀲𑁆 (Brahmi script)
- 𑌅𑌰𑍍𑌚𑌿𑌸𑍍 (Grantha script)
- અર્ચિસ્ (Gujarati script)
- ਅਰੑਚਿਸੑ (Gurmukhi script)
- ꦄꦂꦕꦶꦱ꧀ (Javanese script)
- អច៌ិស៑ (Khmer script)
- ಅರ್ಚಿಸ್ (Kannada script)
- ອຣ຺ຈິສ຺ (Lao script)
- അര്ചിസ് (Malayalam script)
- 𑘀𑘨𑘿𑘓𑘱𑘭𑘿 (Modi script)
- ᠠᠷᢋᢈᠰ (Mongolian script)
- ᠠᡵᢜᡳᠰ᠌ (Manchu script)
- အရ်္စိသ် (Burmese script)
- 𑦠𑧈𑧠𑦳𑧒𑧍𑧠 (Nandinagari script)
- 𑐀𑐬𑑂𑐔𑐶𑐳𑑂 (Newa script)
- ଅର୍ଚିସ୍ (Oriya script)
- ꢂꢬ꣄ꢗꢶꢱ꣄ (Saurashtra script)
- 𑆃𑆫𑇀𑆖𑆴𑆱𑇀 (Sharada script)
- 𑖀𑖨𑖿𑖓𑖰𑖭𑖿 (Siddham script)
- අර්චිස් (Sinhalese script)
- అర్చిస్ (Telugu script)
- อรฺจิสฺ (Thai script)
- ཨ་རྩི་ས྄ (Tibetan script)
- 𑒁𑒩𑓂𑒔𑒱𑒮𑓂 (Tirhuta script)
Etymology
From the root अर्च् (arc, “to shine”).
Pronunciation
- (Vedic) IPA(key): /ɐɾ.t͡ɕís/
- (Classical) IPA(key): /ˈɐɾ.t͡ɕis̪/
Noun
अर्चिस् • (arcís) n or f
- ray, flame, light, lustre, brilliance
- Synonyms: रुचि (ruci), शोभा (śobhā), भानु (bhānu), भर्गस् (bhargas), ज्योतिस् (jyotis)
- c. 1700 BCE – 1200 BCE, Ṛgveda 2.8.4:
- आ यः स्वर्ण भानुना चित्रो विभात्य्अर्चिषा ।
अञ्जानो अजरैरभि ॥- ā yaḥ svarṇa bhānunā citro vibhātyarciṣā .
añjāno ajarairabhi . - Who shines refulgent like the Sun, with brilliance and with fiery flame,
Decked with imperishable splendour.
- ā yaḥ svarṇa bhānunā citro vibhātyarciṣā .
- आ यः स्वर्ण भानुना चित्रो विभात्य्अर्चिषा ।
- c. 1700 BCE – 1200 BCE, Ṛgveda 7.62.1.1:
- उत्सूर्यो बृहद्अर्चींष्य्अश्रेत्पुरु विश्वा जनिम मानुषाणाम् ।
- utsūryo bṛhadarcīṃṣyaśretpuru viśvā janima mānuṣāṇām .
- Sūrya had sent aloft his beams of splendour over all the tribes of men in countless places.
- उत्सूर्यो बृहद्अर्चींष्य्अश्रेत्पुरु विश्वा जनिम मानुषाणाम् ।
- c. 500 BCE – 100 BCE, Rāmāyaṇa 5.9.33:
- दीपानां च प्रकाशेन तेजसा रावणस्य च ।
अर्चिर्भिर्भूषणानां च प्रदीप्तेत्यभ्यमन्यत ॥- dīpānāṃ ca prakāśena tejasā rāvaṇasya ca .
arcirbhirbhūṣaṇānāṃ ca pradīptetyabhyamanyata . - He imagined that the entire place was set ablaze with the glow of lamps, the lustre of Rāvaṇa and the lustre of ornaments.
- dīpānāṃ ca prakāśena tejasā rāvaṇasya ca .
- दीपानां च प्रकाशेन तेजसा रावणस्य च ।
- c. 700 CE – 900 CE, Bhāgavata Purāṇa 4.22.2:
- तांस्तु सिद्धेश्वरान् राजा व्योम्नोऽवतरतोऽर्चिषा ।
लोकानपापान् कुर्वाणान् सानुगोऽचष्ट लक्षितान् ॥- tāṃstu siddheśvarān rājā vyomnoʼvataratoʼrciṣā .
lokānapāpān kurvāṇān sānugoʼcaṣṭa lakṣitān . - Seeing the glowing brilliance of the four Kumāras, the masters of all mystic power, the King and his associates could recognise them as they descended from the sky.
- tāṃstu siddheśvarān rājā vyomnoʼvataratoʼrciṣā .
- तांस्तु सिद्धेश्वरान् राजा व्योम्नोऽवतरतोऽर्चिषा ।
Declension
| Neuter is-stem declension of अर्चिस् (arcís) | |||
|---|---|---|---|
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | अर्चिः arcíḥ | अर्चिषी arcíṣī | अर्चींषि arcī́ṃṣi |
| Vocative | अर्चिः arcíḥ | अर्चिषी árciṣī | अर्चींषि árcīṃṣi |
| Accusative | अर्चिः arcíḥ | अर्चिषी arcíṣī | अर्चींषि arcī́ṃṣi |
| Instrumental | अर्चिषा arcíṣā | अर्चिर्भ्याम् arcírbhyām | अर्चिर्भिः arcírbhiḥ |
| Dative | अर्चिषे arcíṣe | अर्चिर्भ्याम् arcírbhyām | अर्चिर्भ्यः arcírbhyaḥ |
| Ablative | अर्चिषः arcíṣaḥ | अर्चिर्भ्याम् arcírbhyām | अर्चिर्भ्यः arcírbhyaḥ |
| Genitive | अर्चिषः arcíṣaḥ | अर्चिषोः arcíṣoḥ | अर्चिषाम् arcíṣām |
| Locative | अर्चिषि arcíṣi | अर्चिषोः arcíṣoḥ | अर्चिःषु arcíḥṣu |
| Feminine is-stem declension of अर्चिस् (arcís) | |||
|---|---|---|---|
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | अर्चिः arcíḥ | अर्चिषौ / अर्चिषा¹ arcíṣau / arcíṣā¹ | अर्चिषः arcíṣaḥ |
| Vocative | अर्चिः arcíḥ | अर्चिषौ / अर्चिषा¹ árciṣau / árciṣā¹ | अर्चिषः árciṣaḥ |
| Accusative | अर्चिषम् arcíṣam | अर्चिषौ / अर्चिषा¹ arcíṣau / arcíṣā¹ | अर्चिषः arcíṣaḥ |
| Instrumental | अर्चिषा arcíṣā | अर्चिर्भ्याम् arcírbhyām | अर्चिर्भिः arcírbhiḥ |
| Dative | अर्चिषे arcíṣe | अर्चिर्भ्याम् arcírbhyām | अर्चिर्भ्यः arcírbhyaḥ |
| Ablative | अर्चिषः arcíṣaḥ | अर्चिर्भ्याम् arcírbhyām | अर्चिर्भ्यः arcírbhyaḥ |
| Genitive | अर्चिषः arcíṣaḥ | अर्चिषोः arcíṣoḥ | अर्चिषाम् arcíṣām |
| Locative | अर्चिषि arcíṣi | अर्चिषोः arcíṣoḥ | अर्चिःषु arcíḥṣu |
| Notes |
| ||
Descendants
- Pali: acci, accī
- Prakrit: 𑀅𑀘𑁆𑀘𑀺 (acci) (see there for further descendants)
Further reading
- Monier Williams (1899), “अर्चिस्”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, OCLC 458052227, page 90, column 1.
- Hellwig, Oliver (2010-2023), “arcis”, in DCS - The Digital Corpus of Sanskrit, Berlin, Germany.
- Apte, Vaman Shivram (1890), “अर्चिस्”, in The practical Sanskrit-English dictionary, Poona: Prasad Prakashan, page 222
- Arthur Anthony Macdonell (1893), “अर्चिस्”, in A practical Sanskrit dictionary with transliteration, accentuation, and etymological analysis throughout, London: Oxford University Press, page 27
- Turner, Ralph Lilley (1969–1985), “arcis”, in A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, London: Oxford University Press, page 28