քութէշ

քութէշ

Middle Armenian

Etymology

From Old Anatolian Turkish قورداشنی‎ (kurdeşeni, “nettle-rash, urticaria”).

Noun

քութէշ • (kʿutʿēš)

1. nettle-rash, urticaria
   • 1184, Mxitʿar Heracʿi, J̌ermancʿ mxitʿarutʿiwn [Relief of Fevers] 28:[1][2][3]

     Եւ վարդն՝ զոր հարսանիթէ ասեն, եւ [յԱղուանից] տունն՝ քութէշ, նոյնպէսն իւր պատճառն արոյնն լինի, զերդ որ ծաղիկն է։

     Ew vardn, zor harsanitʿē asen, ew [yAłuanicʿ] tunn, kʿutʿēš, noynpēsn iwr patčaṙn aroynn lini, zerd or całikn ē.

     The cause of that pink rash which is called harsanitʿē, and in the land of [Caucasian] Albania is called kʿutʿēš, is the blood, as in case of the smallpox.

   • 12th century, Abusaid, Yałags kazmutʿean mardoyn [On the Structure of the Human Body] :[4]

     Եւ երակն, որ ի փայծաղէն ի լերդն է, երբ փայծաղն պակասի, նա այն այրած արիւնն, որ յինքն է, ի լերդն ելանէ, եւ զիր ծանրութիւնն, լերդն չկարէ բառնալ, այլ յանդամս մարմնոյն սփռէ եւ զմարդն սավտայկոտ առնէ, եւ յանձն ելնդնի եւ մկնատամներ այնէ եւ ծաղիկ եւ քութէշ եւ խէչէփառ եւ խոզք եւ այլ վատութիւնք։

     Ew erakn, or i pʿaycałēn i lerdn ē, erb pʿaycałn pakasi, na ayn ayrac ariwnn, or yinkʿn ē, i lerdn elanē, ew zir canrutʿiwnn, lerdn čʿkarē baṙnal, ayl yandams marmnoyn spʿṙē ew zmardn savtaykot aṙnē, ew yanjn elndni ew mknatamner aynē ew całik ew kʿutʿēš ew xēčʿēpʿaṙ ew xozkʿ ew ayl vatutʿiwnkʿ.

   • 1466 – 1469, Amirdovlatʿ Amasiacʿi, Ogut bžškutʿean [The Benefits of Medicine] 194:[5]

     Նշան վարդին եւ քութէշին եւ ծաղկին այն է, որ բերանն չորութիւն լինի, եւ հիւանդն չունենայ խաղաղ, եւ սիրտն խառնակի, եւ աչվին կարմրի, եւ ջերմն խիստ լինայ եւ շատ։

     Nšan vardin ew kʿutʿēšin ew całkin ayn ē, or berann čʿorutʿiwn lini, ew hiwandn čʿunenay xałał, ew sirtn xaṙnaki, ew ačʿvin karmri, ew ǰermn xist linay ew šat.

Usage notes

According to most authorities, քութէշ (kʿutʿēš) means "measles" or "scarlet fever", but based on the meaning of the Turkish etymon, "urticaria" is more probable.

Descendants

• → Armenian: քութեշ (kʿutʿeš)

Further reading

• Ačaṙean, Hračʿeay (1979) , “քութէշ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (in Armenian), volume IV, 2nd edition, reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 590b
• Łazaryan, Ṙ. S.; Avetisyan, H. M. (2009) , “քութէշ”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 814–815
• Amirtovlatʿ Amasiacʿi (1940) , St. Malxaseancʿ, editor, Ōgut bžškutʿean [The Benefits of Medicine], Yerevan: Academy Press, page 577a
• Norayr N. Biwzandacʿi (2000) , “քութէշ”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʿ storin hayerēni i matenagrutʿeancʿ ŽA–ŽĒ darucʿ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries], Geneva: Martiros Minassian, page 747

References

1. Mxitʿar Heracʿi (1832) J̌ermancʿ mxitʿarutʿiwn [Relief of Fevers] (Matenagrutʿiwnkʿ naxneacʿ) (in Middle Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 79
2. Seidel, Ernst (1908) Mechithar’s, des Meisterarztes aus Her, ‘Trost bei Fiebern’: nach dem Venediger Druck vom Jahre 1832 zum ersten Male aus dem Mittelarmenischen übersetzt und erläutert (in German), Leipzig: Verlag von Johann Ambrosius Barth, page 60
3. Mxitʿar Heracʿi (1968) , S. S. Arevšatjan, editor, Utešenije pri lixoradkax [Relief of Fevers] (in Russian), 2nd edition, Yerevan: Hayastan, page 132
4. Abusayid (1974) Yałags kazmutʿean mardoyn [On the Structure of the Human Body], preparation of the critical text, Russian translation and preface by S. A. Vardanyan, Yerevan: Academy Press, page 201
5. Amirtovlatʿ Amasiacʿi (1940) , St. Malxaseancʿ, editor, Ōgut bžškutʿean [The Benefits of Medicine], Yerevan: Academy Press, page 465