քաղաք
Armenian
Etymology
From Old Armenian քաղաք (kʿałakʿ).
Pronunciation
- (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [kʰɑˈʁɑkʰ]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [kʰɑˈʁɑkʰ]
Audio (file)
Noun
քաղաք • (kʿałakʿ)
- city, town
Declension
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | քաղաք (kʿałakʿ) | քաղաքներ (kʿałakʿner) | ||
| dative | քաղաքի (kʿałakʿi) | քաղաքների (kʿałakʿneri) | ||
| ablative | քաղաքից (kʿałakʿicʿ) | քաղաքներից (kʿałakʿnericʿ) | ||
| instrumental | քաղաքով (kʿałakʿov) | քաղաքներով (kʿałakʿnerov) | ||
| locative | քաղաքում (kʿałakʿum) | քաղաքներում (kʿałakʿnerum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | քաղաքը/քաղաքն (kʿałakʿə/kʿałakʿn) | քաղաքները/քաղաքներն (kʿałakʿnerə/kʿałakʿnern) | ||
| dative | քաղաքին (kʿałakʿin) | քաղաքներին (kʿałakʿnerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | քաղաքս (kʿałakʿs) | քաղաքներս (kʿałakʿners) | ||
| dative | քաղաքիս (kʿałakʿis) | քաղաքներիս (kʿałakʿneris) | ||
| ablative | քաղաքիցս (kʿałakʿicʿs) | քաղաքներիցս (kʿałakʿnericʿs) | ||
| instrumental | քաղաքովս (kʿałakʿovs) | քաղաքներովս (kʿałakʿnerovs) | ||
| locative | քաղաքումս (kʿałakʿums) | քաղաքներումս (kʿałakʿnerums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | քաղաքդ (kʿałakʿd) | քաղաքներդ (kʿałakʿnerd) | ||
| dative | քաղաքիդ (kʿałakʿid) | քաղաքներիդ (kʿałakʿnerid) | ||
| ablative | քաղաքիցդ (kʿałakʿicʿd) | քաղաքներիցդ (kʿałakʿnericʿd) | ||
| instrumental | քաղաքովդ (kʿałakʿovd) | քաղաքներովդ (kʿałakʿnerovd) | ||
| locative | քաղաքումդ (kʿałakʿumd) | քաղաքներումդ (kʿałakʿnerumd) | ||
i-type, inanimate (Western Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | քաղաք (kʿałakʿ) | քաղաքներ (kʿałakʿner) | ||
| dative | քաղաքի (kʿałakʿi) | քաղաքներու (kʿałakʿneru) | ||
| ablative | քաղաքէ (kʿałakʿē) | քաղաքներէ (kʿałakʿnerē) | ||
| instrumental | քաղաքով (kʿałakʿov) | քաղաքներով (kʿałakʿnerov) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | քաղաքը/քաղաքն (kʿałakʿə/kʿałakʿn) | քաղաքները/քաղաքներն (kʿałakʿnerə/kʿałakʿnern) | ||
| dative | քաղաքին (kʿałakʿin) | քաղաքներուն (kʿałakʿnerun) | ||
| ablative | քաղաքէն (kʿałakʿēn) | քաղաքներէն (kʿałakʿnerēn) | ||
| instrumental | քաղաքովը/քաղաքովն (kʿałakʿovə/kʿałakʿovn) | քաղաքներովը/քաղաքներովն (kʿałakʿnerovə/kʿałakʿnerovn) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | քաղաքս (kʿałakʿs) | քաղաքներս (kʿałakʿners) | ||
| dative | քաղաքիս (kʿałakʿis) | քաղաքներուս (kʿałakʿnerus) | ||
| ablative | քաղաքէս (kʿałakʿēs) | քաղաքներէս (kʿałakʿnerēs) | ||
| instrumental | քաղաքովս (kʿałakʿovs) | քաղաքներովս (kʿałakʿnerovs) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | քաղաքդ (kʿałakʿd) | քաղաքներդ (kʿałakʿnerd) | ||
| dative | քաղաքիդ (kʿałakʿid) | քաղաքներուդ (kʿałakʿnerud) | ||
| ablative | քաղաքէդ (kʿałakʿēd) | քաղաքներէդ (kʿałakʿnerēd) | ||
| instrumental | քաղաքովդ (kʿałakʿovd) | քաղաքներովդ (kʿałakʿnerovd) | ||
i-type, inanimate (Western Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | քաղաք (kʿałakʿ) | քաղաքներ (kʿałakʿner) | ||
| dative | քաղքի (kʿałkʿi) | քաղաքներու (kʿałakʿneru) | ||
| ablative | քաղքէ (kʿałkʿē) | քաղաքներէ (kʿałakʿnerē) | ||
| instrumental | քաղքով (kʿałkʿov) | քաղաքներով (kʿałakʿnerov) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | քաղաքը/քաղաքն (kʿałakʿə/kʿałakʿn) | քաղաքները/քաղաքներն (kʿałakʿnerə/kʿałakʿnern) | ||
| dative | քաղքին (kʿałkʿin) | քաղաքներուն (kʿałakʿnerun) | ||
| ablative | քաղքէն (kʿałkʿēn) | քաղաքներէն (kʿałakʿnerēn) | ||
| instrumental | քաղքովը/քաղքովն (kʿałkʿovə/kʿałkʿovn) | քաղաքներովը/քաղաքներովն (kʿałakʿnerovə/kʿałakʿnerovn) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | քաղաքս (kʿałakʿs) | քաղաքներս (kʿałakʿners) | ||
| dative | քաղքիս (kʿałkʿis) | քաղաքներուս (kʿałakʿnerus) | ||
| ablative | քաղքէս (kʿałkʿēs) | քաղաքներէս (kʿałakʿnerēs) | ||
| instrumental | քաղքովս (kʿałkʿovs) | քաղաքներովս (kʿałakʿnerovs) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | քաղաքդ (kʿałakʿd) | քաղաքներդ (kʿałakʿnerd) | ||
| dative | քաղքիդ (kʿałkʿid) | քաղաքներուդ (kʿałakʿnerud) | ||
| ablative | քաղքէդ (kʿałkʿēd) | քաղաքներէդ (kʿałakʿnerēd) | ||
| instrumental | քաղքովդ (kʿałkʿovd) | քաղաքներովդ (kʿałakʿnerovd) | ||
Old Armenian
Etymology
Probably an Iranian borrowing. Compare Middle Persian [Book Pahlavi needed] (klʾk /*kalāk/, “name of a fortress in Khorasan (in Bundahishn)”), Mazanderani کلا (-kalā, “suffix forming names of inhabited places”), Persian کلات (kalât), کلاته (kalâte, “fortress, castle; market town”), Northern Kurdish kelek, Central Kurdish کەڵەک (kellek, “pile of stones, dry stone wall”), Northern Luri کٱل (kal, “castle, house, hill”). Bailey explains the Iranian words from Proto-Iranian *kata- which forms names for any "covered place": Avestan 𐬐𐬀𐬙𐬀 (kata, “habitation”), Persian کده (kade, “house”), Wakhi kut (“roof”), Pashto کلی (këlay, “village”) etc. with further cognates in Proto-Slavic *kotьcь (“cottage, pigsty”), Gothic 𐌷𐌴𐌸𐌾𐍉 (hēþjō, “chamber”), Sanskrit चतति (cátati, “to hide oneself”). He assumes a dialectal *t → l sound change in Western Iranian languages, as in Pashto. Klingenschmitt offers an alternative derivation of the Iranian terms from Proto-Indo-European *kelH- (“hill”), with the same semantic development as in Proto-Germanic *burgz (“fortification”) from *bʰerǵʰ- (“high”).[1][2][3][4] Note also Hulaulá kalaki (“living room”).
Alternatively, the Armenian and Iranian may be independently borrowed from Semitic, namely from Akkadian 𒌷𒆗𒄷 (URUkal-ḫu /Kalḫu/), 𒌷𒆗𒄭 (URUkal-ḫi /Kalḫi/), 𒌷𒆗𒄩 (URUkal-ḫa)/𒌷𒆕𒄩 (URUkàl-ḫa /Kalḫa/), less frequently written 𒌷𒅗𒈛 (URUka-làḫ), the ancient city capital of Assyria on the Tigris, called Calah in the Bible. The city name is rendered as Ancient Greek Χαλαχ (Khalakh) in the Septuagint.[5][6] Another possibility is Akkadian 𒇥 (TUL2 /kalakku/, “excavation, trench; pit; underground store, silo, cellar”), a loanword from Sumerian 𒇥 (kalak, “excavation, trench, store-cellar”).[5]
It is often assumed Arabic قَلْعَة (qalʿa, “fortress, fort, castle”) is somehow connected. Further often connected with Classical Syriac ܟܪܟܐ (karəḵā, “walled city or town, fortress; enclosure”), Hebrew כרך (kəraḵ, “large city”).
Unconvincing native Proto-Indo-European etymologies have also been proposed.[7][8][9]
Noun
քաղաք • (kʿałakʿ)
- city, town
- 5th century, Bible, Genesis 4.17:[10]
- Եմուտ Կային առ կին իւր, եւ յղացաւ եւ ծնաւ զԵնոք։ Եւ շինէր քաղաք, եւ դնէր անուն քաղաքին յանուն որդւոյ իւրոյ Ենոքայ։
- Emut Kayin aṙ kin iwr, ew yłacʿaw ew cnaw zEnokʿ. Ew šinēr kʿałakʿ, ew dnēr anun kʿałakʿin yanun ordwoy iwroy Enokʿay.
- Translation by Brenton Septuagint Translation
- And Cain knew his wife, and having conceived she bore Enoch; and he built a city; and he named the city after the name of his son, Enoch.
- Եմուտ Կային առ կին իւր, եւ յղացաւ եւ ծնաւ զԵնոք։ Եւ շինէր քաղաք, եւ դնէր անուն քաղաքին յանուն որդւոյ իւրոյ Ենոքայ։
- 5th century, Bible, Deuteronomy 3.5:[11]
- ա՟մ քաղաքք ամուրք բարձրապարիսպք դրամբք եւ դռնափակօք․ թող ցքաղաքսն փերեզացոց բազում յոյժ
- a.m kʿałakʿkʿ amurkʿ barjraparispkʿ drambkʿ ew dṙnapʿakōkʿ; tʿoł cʿkʿałakʿsn pʿerezacʿocʿ bazum yoyž
- Translation by Brenton Septuagint Translation
- all strong cities, lofty walls, gates and bars; besides the very many cities of the Pherezites
- ա՟մ քաղաքք ամուրք բարձրապարիսպք դրամբք եւ դռնափակօք․ թող ցքաղաքսն փերեզացոց բազում յոյժ
- 5th century, Bible, Job 24.12:[12]
- Որք ի քաղաքաց եւ ի տանց իւրեանց զընկեցան, անձինք տղայոց մեծամեծս հեծեծեցին․ եւ նա այնմ այցելութիւն ընդէ՞ր ոչ առնիցէ։
- Orkʿ i kʿałakʿacʿ ew i tancʿ iwreancʿ zənkecʿan, anjinkʿ tłayocʿ mecamecs hecececʿin; ew na aynm aycʿelutʿiwn əndē?r očʿ aṙnicʿē.
- Translation by Claude E. Cox
- Those who cast them out of the cities and their own houses, though the souls of the young groaned very loudly—and he, why does he not pay a visit to that one?
- Որք ի քաղաքաց եւ ի տանց իւրեանց զընկեցան, անձինք տղայոց մեծամեծս հեծեծեցին․ եւ նա այնմ այցելութիւն ընդէ՞ր ոչ առնիցէ։
- 5th century, Bible, Daniel 3.28:[13]
- եւ իրաւունս ճշմարտութեան արարեր ըստ ամենայնի զոր արարեր մեզ եւ քաղաքի սրբոյ հարցն մերոյ Երուսաղէմի, զի ճշմարտութեամբ եւ յիրաւի ածեր զայս ամենայն վասն մեղաց մերոց
- ew irawuns čšmartutʿean ararer əst amenayni zor ararer mez ew kʿałakʿi srboy harcʿn meroy Erusałēmi, zi čšmartutʿeamb ew yirawi acer zays amenayn vasn mełacʿ merocʿ
- Translation by Brenton Septuagint Translation
- In all the things that thou hast brought upon us, and upon the holy city of our fathers, even Jerusalem, thou hast executed true judgment: for according to truth and judgment didst thou bring all these things upon us because of our sins.
- եւ իրաւունս ճշմարտութեան արարեր ըստ ամենայնի զոր արարեր մեզ եւ քաղաքի սրբոյ հարցն մերոյ Երուսաղէմի, զի ճշմարտութեամբ եւ յիրաւի ածեր զայս ամենայն վասն մեղաց մերոց
Declension
i-a-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | քաղաք (kʿałakʿ) | քաղաքք (kʿałakʿkʿ) | |
| genitive | քաղաքի (kʿałakʿi) | քաղաքաց (kʿałakʿacʿ) | |
| dative | քաղաքի (kʿałakʿi) | քաղաքաց (kʿałakʿacʿ) | |
| accusative | քաղաք (kʿałakʿ) | քաղաքս (kʿałakʿs) | |
| ablative | քաղաքէ (kʿałakʿē) | քաղաքաց (kʿałakʿacʿ) | |
| instrumental | քաղաքաւ (kʿałakʿaw) | քաղաքաւք = քաղաքօք (kʿałakʿawkʿ = kʿałakʿōkʿ) | |
| locative | քաղաքի (kʿałakʿi) | քաղաքս (kʿałakʿs) |
Derived terms
- անքաղաք (ankʿałakʿ)
- աշխարհաքաղաքացի (ašxarhakʿałakʿacʿi)
- աստուածաքաղաք (astuacakʿałakʿ)
- Արեգ քաղաք (Areg kʿałakʿ)
- արձակաքաղաք (arjakakʿałakʿ)
- բերդաքաղաք (berdakʿałakʿ)
- բերդաքաղաքացի (berdakʿałakʿacʿi)
- գեղաքաղաք (gełakʿałakʿ)
- գիւղաքաղաք (giwłakʿałakʿ)
- երեքքաղաքեան (erekʿkʿałakʿean)
- երկնաքաղաքացի (erknakʿałakʿacʿi)
- ծայրաքաղաք (cayrakʿałakʿ)
- հինգքաղաք (hingkʿałakʿ)
- հնգաքաղաքք (hngakʿałakʿkʿ)
- մայրաքաղաք (mayrakʿałakʿ)
- մայրաքաղաքական (mayrakʿałakʿakan)
- մայրաքաղաքացի (mayrakʿałakʿacʿi)
- մարդաքաղաքացի (mardakʿałakʿacʿi)
- մեծաքաղաք (mecakʿałakʿ)
- մեծաքաղաքացի (mecakʿałakʿacʿi)
- մօտաքաղաք (mōtakʿałakʿ)
- ներաքաղաքեան (nerakʿałakʿean)
- նորաքաղաք (norakʿałakʿ)
- վերնաքաղաք (vernakʿałakʿ)
- վերնաքաղաքամայր (vernakʿałakʿamayr)
- քաղաքաբաշխ (kʿałakʿabašx)
- քաղաքաբերդ (kʿałakʿaberd)
- քաղաքաբնակ (kʿałakʿabnak)
- քաղաքագեղ (kʿałakʿageł)
- քաղաքագեւղ (kʿałakʿagewł)
- քաղաքագեօղ (kʿałakʿageōł)
- քաղաքագիւղ (kʿałakʿagiwł)
- քաղաքագրեմ (kʿałakʿagrem)
- քաղաքագրիմ (kʿałakʿagrim)
- քաղաքաժողով (kʿałakʿažołov)
- քաղաքական (kʿałakʿakan)
- քաղաքականագոյն (kʿałakʿakanagoyn)
- քաղաքականութիւն (kʿałakʿakanutʿiwn)
- քաղաքակից (kʿałakʿakicʿ)
- քաղաքակցիմ (kʿałakʿakcʿim)
- քաղաքակցութիւն (kʿałakʿakcʿutʿiwn)
- քաղաքահեղձոյց (kʿałakʿahełjoycʿ)
- քաղաքամայր (kʿałakʿamayr)
- քաղաքամարտութիւն (kʿałakʿamartutʿiwn)
- քաղաքամէջ (kʿałakʿamēǰ)
- քաղաքամուր (kʿałakʿamur)
- քաղաքայարդար (kʿałakʿayardar)
- քաղաքային (kʿałakʿayin)
- քաղաքանամ (kʿałakʿanam)
- քաղաքանի (kʿałakʿani)
- քաղաքանիստ (kʿałakʿanist)
- քաղաքաշինութիւն (kʿałakʿašinutʿiwn)
- քաղաքապահ (kʿałakʿapah)
- քաղաքապետ (kʿałakʿapet)
- քաղաքառու (kʿałakʿaṙu)
- քաղաքասէր (kʿałakʿasēr)
- քաղաքավայր (kʿałakʿavayr)
- քաղաքավար (kʿałakʿavar)
- քաղաքավարական (kʿałakʿavarakan)
- քաղաքավարեմ (kʿałakʿavarem)
- քաղաքավարիմ (kʿałakʿavarim)
- քաղաքավարութիւն (kʿałakʿavarutʿiwn)
- քաղաքատուր (kʿałakʿatur)
- քաղաքացի (kʿałakʿacʿi)
- քաղաքացուցանեմ (kʿałakʿacʿucʿanem)
- քաղաքաւեր (kʿałakʿawer)
- քաղաքաւորութիւն (kʿałakʿaworutʿiwn)
- քաղաքիկ (kʿałakʿik)
- քաղաքկնեար (kʿałakʿknear)
- քաղաքորմ (kʿałakʿorm)
- քաղաքուհի (kʿałakʿuhi)
- քաղաքուհիք (kʿałakʿuhikʿ)
- քաղաքօրէն (kʿałakʿōrēn)
- օրինաքաղաք (ōrinakʿałakʿ)
Descendants
- Armenian: քաղաք (kʿałakʿ)
- → Aghwan: 𐕣𐔰𐔾𐔰𐕣 (kalak)
- → Old Georgian: ქალაქი (kalaki)
- Georgian: ქალაქი (kalaki)
- → Abkhaz: ақалақь (akalakʲ)
- → Bats: ქალიქა (kalika), ქალაჲქა (kalayka)
- → Ossetian: калак (kalak)
- → Mingrelian: ქალაქი (kalaki)
- → Svan: ქალა̈ქ (kaläk)
- Georgian: ქალაქი (kalaki)
References
- Justi, Ferdinand (1868) Der Bundehesh, Leipzig: F.C.W. Vogel, page 199ab
- Bailey, H. W. (1959), “Ambages Indoiranicae”, in AION (Annali Istituto Universitario Orientale di Napoli. Sezione linguistica), volume I, issue 2, pages 118–120
- Bailey, H. W. (1979) Dictionary of Khotan Saka, Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University press, pages 398a, 50b
- Klingenschmitt, Gert (2005), M. Janda, R. Lühr, J. Matzinger, S. Schaffner, editors, Aufsätze zur Indogermanistik (Philologia. Sprachwissenschaftliche Forschungsergebnisse; 71), Hamburg: Verlag Dr. Kovač, pages 201–202
- Ačaṙean, Hračʿeay (1979), “քաղաք”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume IV, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, pages 542–543
- Bielmeier, Roland (1985), “Zu iranischen Lehnwörtern im Georgischen und Armenischen”, in H. M. Ölberg, G. Schmidt, editors, Sprachwissenschaftliche Forschungen: Festschrift für Johann Knobloch zum 65. Geburtstag (Innsbrucker Beiträge zur Kulturwissenschaft; 23) (in German), Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck, pages 37–41
- Winter, Werner (1955), “Problems of Armenian Phonology II”, in Language, volume 31, issue 1, page 8 of 4–8
- Winter, Werner (1965), “Armenian Evidence”, in W. Winter, editor, Evidence for Laryngeals (Janua Linguarum: Studia memoriae Nicolai van Wijk Dedicata. Series maior; XI), The Hague, London, Paris: Mouton & Co., page 105, connecting with Ancient Greek πτόλις (ptólis), πόλις (pólis), Sanskrit पुर् (púr) and deriving from *pwl̥H-s
- Olsen, Birgit Anette (1999) The noun in Biblical Armenian: origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage (Trends in linguistics. Studies and monographs; 119), Berlin, New York: Mouton de Gruyter, page 952
- Zeytʿunyan A. S., editor (1985) Girkʿ cnndocʿ [Book of Genesis] (Hay hnaguyn tʿargmanakan hušarjanner; 1), critical text, Yerevan: Academy Press, page 162
- Cox, Claude E. (1981) The Armenian translation of Deuteronomy (Armenian texts and studies; 2), University of Pennsylvania: Scholars Press, page 86
- Cox, Claude E. (2006) Armenian Job: reconstructed Greek text, critical edition of the Armenian with English translation (Hebrew University Armenian studies; 8), Leuven – Paris – Dudley, MA: Peeters, page 189
- Cowe, S. Peter (1992) The Armenian version of Daniel (University of Pennsylvania Armenian texts and studies; 9), Atlanta, Georgia: Scholars Press, page 168
Further reading
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837), “քաղաք”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Clackson, James (1994) The linguistic relationship between Armenian and Greek (Publications of the Philological Society; 30), Oxford, Cambridge: Blackwell, page 39
- Dervischjan, P. Seraphin (1877) Armeniaca I: Das Altarmenische (in German), Vienna: Mekhitarist Press, page 70
- Hübschmann, Heinrich (1897) Armenische Grammatik. 1. Theil: Armenische Etymologie (in German), Leipzig: Breitkopf & Härtel, page 318
- J̌ahukyan, Geworg (1987) Hayocʿ lezvi patmutʿyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, page 465
- Lagarde, Paul de (1854) Zur Urgeschichte der Armenier: ein philologischer Versuch (in German), Berlin: W. Hertz, page 908
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden, Boston: Brill, page 655
- Müller, Friedrich (1863), “Beiträge zur Lautlehre der armenischen Sprache”, in Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-Historische Classe (in German), volume 41, page 13
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “քաղաք”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Scheftelowitz, J. (1905), “Zur altarmenischen lautgeschichte”, in Beiträge zur kunde der indogermanischen Sprachen (in German), volume 29, page 67
- Schmitt, Rüdiger (2007) Grammatik des Klassisch-Armenischen mit sprachvergleichenden Erläuterungen (Innsbrucker Beiträge zur Sprachwissenschaft) (in German), 2nd edition, Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck, page 170