մատուտակ
Armenian
Alternative forms
- մատուտիկ (matutik), մատիտակ (matitak)
Etymology
From Middle Armenian մատուտակ (matutak).
Pronunciation
- (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [mɑtuˈtɑk]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [mɑduˈdɑɡ]
Noun
մատուտակ • (matutak)
- licorice, Glycyrrhiza gen. et spp.
- 1614 – 1622, Asar Sebastacʿi, Girkʿ bžškakan arhesti [Book of Medical Art] 135:[1]
- Մատիտակ եփէ և ըզջուրն խմցոյ։
- Matitak epʿē ew əzǰurn xmcʿoy.
- Մատիտակ եփէ և ըզջուրն խմցոյ։
Usage notes
Two species are found on the territory of the Republic of Armenia, Glycyrrhiza glabra and Glycyrrhiza echinata.[2][3]
Declension
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | մատուտակ (matutak) | մատուտակներ (matutakner) | ||
| dative | մատուտակի (matutaki) | մատուտակների (matutakneri) | ||
| ablative | մատուտակից (matutakicʿ) | մատուտակներից (matutaknericʿ) | ||
| instrumental | մատուտակով (matutakov) | մատուտակներով (matutaknerov) | ||
| locative | մատուտակում (matutakum) | մատուտակներում (matutaknerum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | մատուտակը/մատուտակն (matutakə/matutakn) | մատուտակները/մատուտակներն (matutaknerə/matutaknern) | ||
| dative | մատուտակին (matutakin) | մատուտակներին (matutaknerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | մատուտակս (matutaks) | մատուտակներս (matutakners) | ||
| dative | մատուտակիս (matutakis) | մատուտակներիս (matutakneris) | ||
| ablative | մատուտակիցս (matutakicʿs) | մատուտակներիցս (matutaknericʿs) | ||
| instrumental | մատուտակովս (matutakovs) | մատուտակներովս (matutaknerovs) | ||
| locative | մատուտակումս (matutakums) | մատուտակներումս (matutaknerums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | մատուտակդ (matutakd) | մատուտակներդ (matutaknerd) | ||
| dative | մատուտակիդ (matutakid) | մատուտակներիդ (matutaknerid) | ||
| ablative | մատուտակիցդ (matutakicʿd) | մատուտակներիցդ (matutaknericʿd) | ||
| instrumental | մատուտակովդ (matutakovd) | մատուտակներովդ (matutaknerovd) | ||
| locative | մատուտակումդ (matutakumd) | մատուտակներումդ (matutaknerumd) | ||
Descendants
- →? Turkish: madımak, madımlak, badımak, badımalak (“Polygonum cognatum”)
References
- Asar Sebastacʿi (1993) Girkʿ bžškakan arhesti (XVI—XVII dd.) [Book of Medical Art (16–17th cc.)], preparation of the text, preface and dictionary by D. M. Karapetyan, Yerevan: Academy Press, page 215
- Taxtadžjan A. L., editor (1962) Flora Armenii [The Flora of Armenia] (in Russian), volume IV, Yerevan: Academy Press, pages 218–225
- Taxtadžjan, A. L.; Fjódorov, An. A. (1972) Flora Jerevana: Opredelitelʹ dikorastuščix rastenij Araratskoj kotloviny [The Flora of Yerevan: Key to the wild plants of the Ararat Depression] (in Russian), Leningrad: Nauka, page 159
Further reading
- Łazaryan, Ṙ. S. (1981), “մատուտակ”, in Busanunneri hayeren-latineren-ṙuseren-angleren-franseren-germaneren baṙaran [Armenian–Latin–Russian–English–French–German Dictionary of Plant Names], Yerevan: University Press, § 809, page 66a
Middle Armenian
Glycyrrhiza glabra
Etymology
The origin is uncertain. An attractive possibility is the derivation from a descendant of Proto-Iranian *mádu (“honey”) + տակ (tak, “root”), because licorice root is sweet (compare Ancient Greek γλυκύρριζα (glukúrrhiza) for such a formation), but that would rather give *մարուտակ (*marutak). Has been compared to synonymous Persian مهک (mahk), متکی (motki), Northern Kurdish mêkok, mêkûk, Wakhi matk, as well as to Ossetian мӕтатык (mætatyk), мӕтатыкк (mætatykk), татук (tatuk), татукк (tatukk, “Poa pratensis”), Middle Armenian մատիտեղ (matiteł), Georgian მატიტელა (maṭiṭela, “Polygonum”), dialectal Armenian մատուկ (matuk, “small herb with a sweet edible root and soft prickly leaves”), մանդակ (mandak, “Chaerophyllum bulbosum”), Georgian მათუთა (matuta, “Conium maculatum; Chenopodium foliosum”). The interrelationship of these forms is unclear.
Noun
մատուտակ • (matutak)
- licorice, Glycyrrhiza glabra
- Synonyms: մարուխ (marux), սուս (sus), ըռուպիսուս (əṙupisus), (the root) յէրղսուս (yērłsus), պիան (pian)
- 6th–12th? centuries, Baṙkʿ Gałianosi [The Greek–Armenian Dictionary to Galen] :[1]
- գղիկիրեղին (vars. գղիկուրեղին, գղիզո, գղիզոյ, գղղիզու, գղիկոյ, գղիկուղիղին, գղիկուրէնի, գղիկիւրելին, գղիկիւրիղին, գղիկիւրենի, գղիկիկիւրեղին, գղիկեւրելի) = մատուտակն (vars. մատւտակ, մատուտակի արմատ)
- głikirełin (vars. głikurełin, głizo, głizoy, głłizu, głikoy, głikułiłin, głikurēni, głikiwrelin, głikiwriłin, głikiwreni, głikikiwrełin, głikewreli) = matutakn (vars. matwtak, matutaki armat)
- γλυκύρριζα (glukúrrhiza) = matutak
- գղիկիրեղին (vars. գղիկուրեղին, գղիզո, գղիզոյ, գղղիզու, գղիկոյ, գղիկուղիղին, գղիկուրէնի, գղիկիւրելին, գղիկիւրիղին, գղիկիւրենի, գղիկիկիւրեղին, գղիկեւրելի) = մատուտակն (vars. մատւտակ, մատուտակի արմատ)
- 13th century, Girkʿ Vastakocʿ [Geoponica] 17:[2]
- Բայց գովեցին ոմանք զայն գետինն, որ յինքն եղեգն բուսանի, եւ մորենիք եւ մատուտակ եւ ջրասէր բոյսք
- Baycʿ govecʿin omankʿ zayn getinn, or yinkʿn ełegn busani, ew morenikʿ ew matutak ew ǰrasēr boyskʿ
- Բայց գովեցին ոմանք զայն գետինն, որ յինքն եղեգն բուսանի, եւ մորենիք եւ մատուտակ եւ ջրասէր բոյսք
- 13th century, Faraj the Syrian, Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden] 76:[3]
- Առ զաֆրան դրամ երեք, մատուտակ՝ դրամ վեց
- Aṙ zafran dram erekʿ, matutak, dram vecʿ
- Առ զաֆրան դրամ երեք, մատուտակ՝ դրամ վեց
- 1246, Michael the Syrian, Žamanakagrutʿiwn [The Chronicle] :
- քանզի եգիտ նա տուն լցեալ մատուտակով զոր կոչեն ըստ աշխարհաց Մարուխս
- kʿanzi egit na tun lcʿeal matutakov zor kočʿen əst ašxarhacʿ Maruxs
- քանզի եգիտ նա տուն լցեալ մատուտակով զոր կոչեն ըստ աշխարհաց Մարուխս
- 1466 – 1469, Amirdovlatʿ Amasiacʿi, Ogut bžškutʿean [The Benefits of Medicine] 103:[4]
- եւ մանուշակ սնուցած տուր, եւ գարէջուր մատուտակով եփած
- ew manušak snucʿac tur, ew garēǰur matutakov epʿac
- եւ մանուշակ սնուցած տուր, եւ գարէջուր մատուտակով եփած
- 1478 – 1492, Amirdovlatʿ Amasiacʿi, Angitacʿ anpēt [Useless for Ignoramuses] :[5][6]
- զիր չարութիւնն տանի մատուտկին ըռուպն
- zir čʿarutʿiwnn tani matutkin əṙupn
- its harmful effect is eliminated by licorice juice
- զիր չարութիւնն տանի մատուտկին ըռուպն
Descendants
- Armenian: մատուտակ (matutak), մատուտիկ (matutik), մատիտակ (matitak)
- →? Turkish: madımak, madımlak, badımak, badımalak (“Polygonum cognatum”)
References
- Greppin, John A. C. (1985) Baṙkʿ Gaɫianosi: The Greek–Armenian Dictionary to Galen, Delmar, New York: Caravan Books, page 41
- Ališan Ł., editor (1877) Girkʿ vastakocʿ [Geoponica], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 15
- Čʿugaszyan, B. L. (1980) Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy (ŽG dar) [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden (13th century)], Yerevan: Academy Press, page 122
- Amirtovlatʿ Amasiacʿi (1940), St. Malxaseancʿ, editor, Ōgut bžškutʿean [The Benefits of Medicine], Yerevan: Academy Press, page 281
- Basmaǰean, K. Y., editor (1926) Amirtovlatʿi Amasiacʿwoy angitacʿ anpēt [Useless for Ignoramuses of Amirdovlatʿ Amasiacʿi], Vienna: Mekhitarist Press, § 1921, page 328
- Варданян, Стелла (1990) Амирдовлат Амасиаци, Ненужное для неучей (in Russian), Moscow: Nauka, § 1628, page 266
Further reading
- Ačaṙean, Hračʿeay (1977), “մատուտակ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume III, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, pages 271–272
- Achundow, Abdul-Chalig (1893), “Die pharmakologischen Grundsätze (Liber fundamentorum pharmacologiae) des Abu Mansur Muwaffaq bin Ali Harawi zum ersten Male nach dem Urtext übersetzt und mit Erklärungen versehen”, in Historische Studien aus dem Pharmakologischen Institute der Kaiserlichen Universität Dorpat (in German), volume III, Halle an der Saale: Tausch & Grosse, page 377
- Ališan, Łewond (1895), “մատուտակ”, in Haybusak kam haykakan busabaṙutʿiwn [Armenian Botany] (in Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, § 1997, pages 425–426
- Asatrian, Garnik (2009), “Prolegomena to the Study of the Kurds”, in Iran and the Caucasus, volume 13, issue 1, Leiden: Brill, DOI:, ISSN 1609-8498, page 41
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1837), “մատուտակ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume II, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 216a
- Canini, Marco Antonio (1882) Études étymologiques (in French), Turin and Rome: Hermann Loescher, page 166
- Dalalyan, Torkʿ (2004), “Hay išxanakan tneri hetkʿerə haravarewmtyan Hayastanum (Kʿrdakan oroš cʿełanunneri ew cʿełeri cagman harcʿi šurǰ) [The Remains of the Armenian Princely Homes in South-Western Armenia (on the origin of some Kurdish ethnic names and tribes)]”, in Patma-banasirakan handes [Historical-Philological Journal] (in Armenian), issue 2, page 177 of 174–196
- Dankoff, Robert (1995) Armenian Loanwords in Turkish (Turcologica; 21), Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, pages 105–106
- Edelʹman, D. I. (2015) Etimologičeskij slovarʹ iranskix jazykov [Etymological Dictionary of Iranian Languages] (in Russian), volume V, Moscow: Vostochnaya Literatura, page 274
- Hübschmann, Heinrich (1897) Armenische Grammatik. 1. Theil: Armenische Etymologie (in German), Leipzig: Breitkopf & Härtel, page 192
- J̌ahukyan, Geworg (2010), “մատուտակ”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, page 514ab
- Lagarde, Paul de (1877) Armenische Studien (in German), Göttingen: Dieterich, § 1438, page 100
- Łazaryan, Ṙ. S.; Avetisyan, H. M. (2009), “մատուտակ”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 499b
- Norayr N. Biwzandacʿi (2000), “մատուտակ”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʿ storin hayerēni i matenagrutʿeancʿ ŽA–ŽĒ darucʿ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian, page 495
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “մատուտակ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 456a
- Steblin-Kamenskij, I.M. (1999) Etimologičeskij slovarʹ vaxanskovo jazyka [Etymological Dictionary of the Wakhi Language] (in Russian), Saint Petersburg: Peterburgskoje Vostokovedenije, →ISBN, page 232