ճփնի
Armenian
Etymology
Learned borrowing from Middle Armenian ճփնի (čpʿni). Doublet of ծիֆին (cifin).
Pronunciation
- (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [t͡ʃəpʰˈni]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [d͡ʒəpʰˈni]
Noun
ճփնի • (čpʿni)
- oleander, Nerium oleander
- Synonym: դափնեվարդ (dapʿnevard)
Declension
u-type, inanimate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | ճփնի (čpʿni) | ճփնիներ (čpʿniner) | ||
| dative | ճփնու (čpʿnu) | ճփնիների (čpʿnineri) | ||
| ablative | ճփնուց (čpʿnucʿ) | ճփնիներից (čpʿninericʿ) | ||
| instrumental | ճփնով, ճփնիով (čpʿnov, čpʿniov) | ճփնիներով (čpʿninerov) | ||
| locative | ճփնում, ճփնիում (čpʿnum, čpʿnium) | ճփնիներում (čpʿninerum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | ճփնին (čpʿnin) | ճփնիները/ճփնիներն (čpʿninerə/čpʿninern) | ||
| dative | ճփնուն (čpʿnun) | ճփնիներին (čpʿninerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | ճփնիս (čpʿnis) | ճփնիներս (čpʿniners) | ||
| dative | ճփնուս (čpʿnus) | ճփնիներիս (čpʿnineris) | ||
| ablative | ճփնուցս (čpʿnucʿs) | ճփնիներիցս (čpʿninericʿs) | ||
| instrumental | ճփնովս, ճփնիովս (čpʿnovs, čpʿniovs) | ճփնիներովս (čpʿninerovs) | ||
| locative | ճփնումս, ճփնիումս (čpʿnums, čpʿniums) | ճփնիներումս (čpʿninerums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | ճփնիդ (čpʿnid) | ճփնիներդ (čpʿninerd) | ||
| dative | ճփնուդ (čpʿnud) | ճփնիներիդ (čpʿninerid) | ||
| ablative | ճփնուցդ (čpʿnucʿd) | ճփնիներիցդ (čpʿninericʿd) | ||
| instrumental | ճփնովդ, ճփնիովդ (čpʿnovd, čpʿniovd) | ճփնիներովդ (čpʿninerovd) | ||
| locative | ճփնումդ, ճփնիումդ (čpʿnumd, čpʿniumd) | ճփնիներումդ (čpʿninerumd) | ||
References
- Łazaryan, Ṙ. S. (1981), “դափնեվարդ”, in Busanunneri hayeren-latineren-ṙuseren-angleren-franseren-germaneren baṙaran [Armenian–Latin–Russian–English–French–German Dictionary of Plant Names], Yerevan: University Press, § 264, page 25a
Middle Armenian
Alternative forms
- ճֆնի (čfni), ճըֆն (čəfn), ճըփն (čəpʿn), ջիֆնի (ǰifni)
Etymology
Probably from an unattested sense of Arabic جَفْن (jafn), جِفْن (jifn, “vine, grapevine”) + -ի (-i, botanical suffix). For the broader meaning of the Arabic term see the Theological dictionary of the Old Testament.
Noun
ճփնի • (čpʿni)
- oleander, Nerium oleander
- Synonyms: տֆլայ (tflay), խարզահրայ (xarzahray)
- 6th–12th? centuries, Baṙkʿ Gałianosi [The Greek–Armenian Dictionary to Galen] :[1]
- բաբունաճ = ճփնոյ ծաղիկ
- babunač = čpʿnoy całik
- بَابُونَج (bābūnaj) = flower of čpʿni
- բաբունաճ = ճփնոյ ծաղիկ
- 12th century, Nersēs Šnorhali, Riddles :[2]
- ՃԸՓՆ...
Ծառ մի կայ շատ ու անպիտան
՚Ւ երբ ծաղկի՝ խիստ անկածան,
Վա՜յ թէ մեղուք յինք փթեցան,
Շատ բոզերո յայտ քեզ նշան։- ČƏPʿN...
Caṙ mi kay šat u anpitan
’W erb całki, xist ankacan,
Va!y tʿē mełukʿ yinkʿ pʿtʿecʿan,
Šat bozero yayt kʿez nšan.
- ČƏPʿN...
- ՃԸՓՆ...
- 13th century, Girkʿ Vastakocʿ [Geoponica] 106:[3]
- Եւ թէ ուզես, արա ի մէջ տանն փոս մի, եւ ծեծեա զճփնոյն (var. զճփոյն) տերեւն եւ ի փոսոյն մէջն լից․ նա ինչ լու կենայ՝ ամէնքն անդր ժողովին։
- Ew tʿē uzes, ara i mēǰ tann pʿos mi, ew cecea zčpʿnoyn (var. zčpʿoyn) terewn ew i pʿosoyn mēǰn licʿ; na inčʿ lu kenay, amēnkʿn andr žołovin.
- Եւ թէ ուզես, արա ի մէջ տանն փոս մի, եւ ծեծեա զճփնոյն (var. զճփոյն) տերեւն եւ ի փոսոյն մէջն լից․ նա ինչ լու կենայ՝ ամէնքն անդր ժողովին։
- 13th century, Girkʿ Vastakocʿ [Geoponica] 110:[4]
- Բայց Պօլօնացիք զայս փորձեալ են, որք առին զցախն ճփնւոյն (var. ճըփնոյն) դալար, եւ այնու խծկեցին զծակադրունսն, նա մկունքն անճարացան, եւ զայն կերեալ սատակեցան:
- Baycʿ Pōlōnacʿikʿ zays pʿorjeal en, orkʿ aṙin zcʿaxn čpʿnwoyn (var. čəpʿnoyn) dalar, ew aynu xckecʿin zcakadrunsn, na mkunkʿn ančaracʿan, ew zayn kereal satakecʿan:
- Բայց Պօլօնացիք զայս փորձեալ են, որք առին զցախն ճփնւոյն (var. ճըփնոյն) դալար, եւ այնու խծկեցին զծակադրունսն, նա մկունքն անճարացան, եւ զայն կերեալ սատակեցան:
- 13th century, Girkʿ Vastakocʿ [Geoponica] 290:[5]
- Եւ հատո ի սահմանացն զօշինդրն, զճֆնին, եւ զխիարուկն, եւ զլեղեհամ ծաղիկն․ եւ խանձուած դեղն ամենեւին վատ է:
- Ew hato i sahmanacʿn zōšindrn, zčfnin, ew zxiarukn, ew zlełeham całikn; ew xanjuac dełn amenewin vat ē:
- Եւ հատո ի սահմանացն զօշինդրն, զճֆնին, եւ զխիարուկն, եւ զլեղեհամ ծաղիկն․ եւ խանձուած դեղն ամենեւին վատ է:
- 13th century, Girkʿ Vastakocʿ [Geoponica] 327:[6]
- […] եւ խառնեա ափ մի սպիտակ կասլայի պտուղ հարիւր հատ, չոր թուզ՝ նուկի եւ կէս, եւ ճփնւոյն տերեւ երկու երեք, եւ անապակ կիր ափ մի […]
- […] ew xaṙnea apʿ mi spitak kaslayi ptuł hariwr hat, čʿor tʿuz, nuki ew kēs, ew čpʿnwoyn terew erku erekʿ, ew anapak kir apʿ mi […]
- […] եւ խառնեա ափ մի սպիտակ կասլայի պտուղ հարիւր հատ, չոր թուզ՝ նուկի եւ կէս, եւ ճփնւոյն տերեւ երկու երեք, եւ անապակ կիր ափ մի […]
- 13th century, Faraj the Syrian, Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden] Table of chapters:[7]
- Վասն որ ճըֆն լինի կերել եւ ահոկէ իր
- Vasn or čəfn lini kerel ew ahokē ir
- On [horse's] having eaten oleander and its harm
- Վասն որ ճըֆն լինի կերել եւ ահոկէ իր
- 13th century, Faraj the Syrian, Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden] 138, (Chapter heading):[8]
- Յաղագս, որ ճֆնի լինի կերել
- Yałags, or čfni lini kerel
- On [horse's] having eaten oleander
- Յաղագս, որ ճֆնի լինի կերել
- 13th century, Faraj the Syrian, Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden] 169:[9]
- Եւ ծառայէ այս դեղովս․ առ սինապ, դեղին ծծում, աֆիոն, ճֆնոյ տակ, լեսէ եւ մաղէ․ եւ ծառայէ զէդ խոց մի այլ։
- Ew caṙayē ays dełovs; aṙ sinap, dełin ccum, afion, čfnoy tak, lesē ew małē; ew caṙayē zēd xocʿ mi ayl.
- Եւ ծառայէ այս դեղովս․ առ սինապ, դեղին ծծում, աֆիոն, ճֆնոյ տակ, լեսէ եւ մաղէ․ եւ ծառայէ զէդ խոց մի այլ։
- 1438, Hovhannes hekʿimi bžskaran [Medical book of healer Hovhannes] :[10]
- Ճփնի․ արապկ. տֆլէ․ ի լադինն՝ մէնանտէր […]
- Čpʿni; arapk. tflē; i ladinn, mēnantēr […]
- Oleander = In Arabic دِفْلَى (diflā), in Latin oleander (?) […]
- Ճփնի․ արապկ. տֆլէ․ ի լադինն՝ մէնանտէր […]
- 1478 – 1492, Amirdovlatʿ Amasiacʿi, Angitacʿ anpēt [Useless for Ignoramuses] :[11][12]
- Տիֆլայ· որ է ճֆնին․ յիշած է ի վերայ ճէին:
- Tiflay· or ē čfnin; yišac ē i veray čēin:
- Tiflay = Is the oleander. It is mentioned under Č.
- Տիֆլայ· որ է ճֆնին․ յիշած է ի վերայ ճէին:
- 1614 – 1622, Asar Sebastacʿi, Girkʿ bžškakan arhesti [Book of Medical Art] :[13]
- Դիֆլէ, որ է մէշում ուռին, որ է ճփնին, որ է ճֆնին։
- Diflē, or ē mēšum uṙin, or ē čpʿnin, or ē čfnin.
- Դիֆլէ, որ է մէշում ուռին, որ է ճփնին, որ է ճֆնին։
- 1614 – 1622, Asar Sebastacʿi, Girkʿ bžškakan arhesti [Book of Medical Art] :[14]
- Նզրուվարդ, որ է ճփնին։
- Nzruvard, or ē čpʿnin.
- Նզրուվարդ, որ է ճփնին։
Usage notes
- Based on the attestation in Galen, some sources identify ճփնի (čpʿni) with camomile.[15][16][17]
Descendants
- Armenian: ճփնի (čpʿni) (learned), ջթնա (ǰtʿna) (Kessab)[18], ջինի (ǰini) (Hamshen)[19]
- → Pontic Greek: τσιφίνι (tsifíni), τσιφίν (tsifín), ζιφίν (zifín)
- → Armenian: ծիֆին (cifin), ծիփին (cipʿin), ծեփիկ (cepʿik)
- → Turkish: zifin, zifina, sifin, cifin, çıfın, çifin, ç'ifin (possibly partially directly from Armenian)
References
- Greppin, John A. C. (1985) Baṙkʿ Gaɫianosi: The Greek–Armenian Dictionary to Galen, Delmar, New York: Caravan Books, page 151, incorrectly reading the Arabic as բարունաճ (barunač) and unable to identify it
- Mnacʿakanyan, A. Š. (1980) Hay miǰnadaryan hanelukner (V—XVIII dd.) [Medieval Armenian Riddles (5–18th Centuries)] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, page 309
- Ališan Ł., editor (1877) Girkʿ vastakocʿ [Geoponica], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 79
- Ališan Ł., editor (1877) Girkʿ vastakocʿ [Geoponica], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 81
- Ališan Ł., editor (1877) Girkʿ vastakocʿ [Geoponica], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 191
- Ališan Ł., editor (1877) Girkʿ vastakocʿ [Geoponica], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 223
- Čʿugaszyan, B. L. (1980) Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy (ŽG dar) [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden (13th century)], Yerevan: Academy Press, page 41
- Čʿugaszyan, B. L. (1980) Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy (ŽG dar) [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden (13th century)], Yerevan: Academy Press, page 151
- Čʿugaszyan, B. L. (1980) Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy (ŽG dar) [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden (13th century)], Yerevan: Academy Press, page 159
- Karst, Joseph (1904), “Das trilingue Medizinalglossar aus Ms. 310 der Wiener Mechitaristen-Bibliothek”, in Zeitschrift für Armenische Philologie, volume II, Marburg (Hessen): N. G. Elwert’sche Verlagsbuchhandlung, pages 127, 142
- Basmaǰean, K. Y., editor (1926) Amirtovlatʿi Amasiacʿwoy angitacʿ anpēt [Useless for Ignoramuses of Amirdovlatʿ Amasiacʿi], Vienna: Mekhitarist Press, § 3438, page 571
- Варданян, Стелла (1990) Амирдовлат Амасиаци, Ненужное для неучей (in Russian), Moscow: Nauka, § 3075, pages 460, 782
- Asar Sebastacʿi (1993) Girkʿ bžškakan arhesti (XVI—XVII dd.) [Book of Medical Art (16–17th cc.)], preparation of the text, preface and dictionary by D. M. Karapetyan, Yerevan: Academy Press, page 241
- Asar Sebastacʿi (1993) Girkʿ bžškakan arhesti (XVI—XVII dd.) [Book of Medical Art (16–17th cc.)], preparation of the text, preface and dictionary by D. M. Karapetyan, Yerevan: Academy Press, page 253
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1837), “ճփնի”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume II, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 187a
- Kʿaǰuni, Manuēl (1893), “ճփնի”, in Baṙgirkʿ aruesticʿ ew gitutʿeancʿ ew gełecʿik dprutʿeancʿ. Hamaṙōt baṙgirkʿ gitutʿeancʿ ew aruesticʿ ew gełecʿik dprutʿeancʿ hayerēn-gałłieren [Dictionary of Arts and Sciences and Belles Lettres. Concise Armenian–French Dictionary of Arts and Sciences and Belles Lettres] (in Old Armenian and French), volume III, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 154b
- Béguinot, Augusto; Diratzouyan, Nersès (1912) Contributo alla flora dell' Armenia, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, § 543
- Sargsyan, Artem et al., editors (2008), “ջթնա”, in Hayocʿ lezvi barbaṙayin baṙaran [Dialectal Dictionary of the Armenian Language] (in Armenian), volume V, Yerevan: Hayastan, page 175b
- Sargsyan, Artem et al., editors (2008), “ջինի”, in Hayocʿ lezvi barbaṙayin baṙaran [Dialectal Dictionary of the Armenian Language] (in Armenian), volume V, Yerevan: Hayastan, page 179b, a misprint for ջփնի (ǰpʿni)?
Further reading
- Ačaṙean, Hračʿeay (1977), “ճփնի”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume III, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 217b
- Adoncʿ, Nikołayos (2006) Erker. hat. A., Patmagitakan usumnasirutʿyunner [Works. Volume I, Historical Studies] (in Armenian), Yerevan: University Press, page 419, identifies with Georgian წიფელი (c̣ipeli, “beech”)
- Ališan Ł., editor (1877) Girkʿ vastakocʿ [Geoponica], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 252
- Ališan, Łewond (1895), “ճփնի”, in Haybusak kam haykakan busabaṙutʿiwn [Armenian Botany] (in Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, § 1915, page 407, also has the form ջիֆնի (ǰifni) on page 544, without attestation
- Bănățeanu, Vlad (1961), “Observații în legătură cu termenii pentru arbuști în limba armeană [Notes on Armenian shrub terminology]”, in Studii și cercetări lingvistice (in Romanian), volume 12, issue 4, page 517 of 515–540
- Botterweck, G. Johannes; Ringgren, Helmer; Fabry, Heinz-Josef (1974) Theological Dictionary of the Old Testament, volume III, Wm. B. Eerdmans Publishing, page 56
- Čʿugaszyan, B. L. (1980) Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy (ŽG dar) [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden (13th century)], Yerevan: Academy Press, pages 213–214
- J̌ahukyan, Geworg (2010), “ճփնի”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, page 498a
- Łazaryan, Ṙ. S.; Avetisyan, H. M. (2009), “ճփնի”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 480b, the alternative form ճփի (čpʿi) supposed by the spelling զճփոյն (zčpʿoyn) found in chapter 106 in the 1877 edition of the Geoponica is probably spurious; Ališan 1895 and Norayr quote the same passage with զճփնոյն (zčpʿnoyn)
- Łazaryan, Ṙ. S.; Avetisyan, H. M. (2009), “ճֆնի”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 481b
- Łazaryan, Ṙ. S.; Avetisyan, H. M. (2009), “ճըֆն”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 473a
- Norayr N. Biwzandacʿi (2000), “ճփնի”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʿ storin hayerēni i matenagrutʿeancʿ ŽA–ŽĒ darucʿ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian, page 476