ճպուռ
Armenian
Pronunciation
- (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [t͡ʃəˈpur]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [d͡ʒəˈbuɾ]
Etymology 1
Learned borrowing from Old Armenian ճպուռն (čpuṙn).
Noun
ճպուռ • (čpuṙ)
- dragonfly
- (humorous) skinny or small person
Declension
i-type, animate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | ճպուռ (čpuṙ) | ճպուռներ (čpuṙner) | ||
| dative | ճպուռի (čpuṙi) | ճպուռների (čpuṙneri) | ||
| ablative | ճպուռից (čpuṙicʿ) | ճպուռներից (čpuṙnericʿ) | ||
| instrumental | ճպուռով (čpuṙov) | ճպուռներով (čpuṙnerov) | ||
| locative | — | — | ||
| definite forms | ||||
| nominative | ճպուռը/ճպուռն (čpuṙə/čpuṙn) | ճպուռները/ճպուռներն (čpuṙnerə/čpuṙnern) | ||
| dative | ճպուռին (čpuṙin) | ճպուռներին (čpuṙnerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | ճպուռս (čpuṙs) | ճպուռներս (čpuṙners) | ||
| dative | ճպուռիս (čpuṙis) | ճպուռներիս (čpuṙneris) | ||
| ablative | ճպուռիցս (čpuṙicʿs) | ճպուռներիցս (čpuṙnericʿs) | ||
| instrumental | ճպուռովս (čpuṙovs) | ճպուռներովս (čpuṙnerovs) | ||
| locative | — | — | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | ճպուռդ (čpuṙd) | ճպուռներդ (čpuṙnerd) | ||
| dative | ճպուռիդ (čpuṙid) | ճպուռներիդ (čpuṙnerid) | ||
| ablative | ճպուռիցդ (čpuṙicʿd) | ճպուռներիցդ (čpuṙnericʿd) | ||
| instrumental | ճպուռովդ (čpuṙovd) | ճպուռներովդ (čpuṙnerovd) | ||
| locative | — | — | ||
Etymology 2
From Middle Armenian ճպուռ (čpuṙ), ճիպռ (čipṙ).
Noun
ճպուռ • (čpuṙ) (dialectal)
- rheum, sleep, eye gunk, eye booger
- Synonyms: բիժ (biž), ծերտ (cert)
Declension
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | ճպուռ (čpuṙ) | ճպուռներ (čpuṙner) | ||
| dative | ճպուռի (čpuṙi) | ճպուռների (čpuṙneri) | ||
| ablative | ճպուռից (čpuṙicʿ) | ճպուռներից (čpuṙnericʿ) | ||
| instrumental | ճպուռով (čpuṙov) | ճպուռներով (čpuṙnerov) | ||
| locative | ճպուռում (čpuṙum) | ճպուռներում (čpuṙnerum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | ճպուռը/ճպուռն (čpuṙə/čpuṙn) | ճպուռները/ճպուռներն (čpuṙnerə/čpuṙnern) | ||
| dative | ճպուռին (čpuṙin) | ճպուռներին (čpuṙnerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | ճպուռս (čpuṙs) | ճպուռներս (čpuṙners) | ||
| dative | ճպուռիս (čpuṙis) | ճպուռներիս (čpuṙneris) | ||
| ablative | ճպուռիցս (čpuṙicʿs) | ճպուռներիցս (čpuṙnericʿs) | ||
| instrumental | ճպուռովս (čpuṙovs) | ճպուռներովս (čpuṙnerovs) | ||
| locative | ճպուռումս (čpuṙums) | ճպուռներումս (čpuṙnerums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | ճպուռդ (čpuṙd) | ճպուռներդ (čpuṙnerd) | ||
| dative | ճպուռիդ (čpuṙid) | ճպուռներիդ (čpuṙnerid) | ||
| ablative | ճպուռիցդ (čpuṙicʿd) | ճպուռներիցդ (čpuṙnericʿd) | ||
| instrumental | ճպուռովդ (čpuṙovd) | ճպուռներովդ (čpuṙnerovd) | ||
| locative | ճպուռումդ (čpuṙumd) | ճպուռներումդ (čpuṙnerumd) | ||
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | ճպուռ (čpuṙ) | ճպուռներ (čpuṙner) | ||
| dative | ճպռի (čpṙi) | ճպուռների (čpuṙneri) | ||
| ablative | ճպռից (čpṙicʿ) | ճպուռներից (čpuṙnericʿ) | ||
| instrumental | ճպռով (čpṙov) | ճպուռներով (čpuṙnerov) | ||
| locative | ճպռում (čpṙum) | ճպուռներում (čpuṙnerum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | ճպուռը/ճպուռն (čpuṙə/čpuṙn) | ճպուռները/ճպուռներն (čpuṙnerə/čpuṙnern) | ||
| dative | ճպռին (čpṙin) | ճպուռներին (čpuṙnerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | ճպուռս (čpuṙs) | ճպուռներս (čpuṙners) | ||
| dative | ճպռիս (čpṙis) | ճպուռներիս (čpuṙneris) | ||
| ablative | ճպռիցս (čpṙicʿs) | ճպուռներիցս (čpuṙnericʿs) | ||
| instrumental | ճպռովս (čpṙovs) | ճպուռներովս (čpuṙnerovs) | ||
| locative | ճպռումս (čpṙums) | ճպուռներումս (čpuṙnerums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | ճպուռդ (čpuṙd) | ճպուռներդ (čpuṙnerd) | ||
| dative | ճպռիդ (čpṙid) | ճպուռներիդ (čpuṙnerid) | ||
| ablative | ճպռիցդ (čpṙicʿd) | ճպուռներիցդ (čpuṙnericʿd) | ||
| instrumental | ճպռովդ (čpṙovd) | ճպուռներովդ (čpuṙnerovd) | ||
| locative | ճպռումդ (čpṙumd) | ճպուռներումդ (čpuṙnerumd) | ||
Alternative forms
- ճիպռ (čipṙ)
Derived terms
- ճպռակալել (čpṙakalel)
- ճպռել (čpṙel)
- ճպռիկ (čpṙik)
- ճպռկոտ (čpṙkot)
Middle Armenian
Etymology
A Zan borrowing. Compare Proto-Georgian-Zan *c̣₁irṗl-, whence Mingrelian ჭირპი (č̣irṗi), Georgian წირპლი (c̣irṗli). Replaced Old Armenian բիժ (biž). Dialectal Armenian ծպուր (cpur, “sheep droppings”) may be related. First etymologized by Ačaṙean.
Noun
ճպուռ • (čpuṙ)
- rheum, eye gunk
- A late interpolation in a homily attributed to Yovhan Mandakuni 17:[1][2]
- Զաչսն գիճացուցանէ արտասուօք և ճպռօք զքիմսն և զհոտոտելիսն և զբերանն զազրացուցանէ դառնութեամբ
- Začʿsn gičacʿucʿanē artasuōkʿ ew čpṙōkʿ zkʿimsn ew zhototelisn ew zberann zazracʿucʿanē daṙnutʿeamb
- Զաչսն գիճացուցանէ արտասուօք և ճպռօք զքիմսն և զհոտոտելիսն և զբերանն զազրացուցանէ դառնութեամբ
- 1184, Mxitʿar Heracʿi, J̌ermancʿ mxitʿarutʿiwn [Relief of Fevers] 21:[3][4][5]
- Բայց այսոր նշաննին այլ ի բաց լինին, եւ այլ ի յերեւան․ զի աչքն խորանայ, եւ աչաց գուբն դարտկի, եւ ի յաչքն ճպուռ լինի, եւ կոպքն թուլանան, եւ ի վայր քաշվի, զերդ մարդոյ՝ որ կքայ եւ ՚ի քուն կամի լինել […]
- Baycʿ aysor nšannin ayl i bacʿ linin, ew ayl i yerewan; zi ačʿkʿn xoranay, ew ačʿacʿ gubn dartki, ew i yačʿkʿn čpuṙ lini, ew kopkʿn tʿulanan, ew i vayr kʿašvi, zerd mardoy, or kkʿay ew ’i kʿun kami linel […]
- Translation by Ernst Seidel
- Seine Merkzeichen sind noch deutlicher und offenkundigen. So sinken die Augen ein, die Augenhöhle wird leerer, es sondert sich Augenbutter ab, die Lider werden schlaff und nach unten gezogen, wie bei einem Menschen, der, in sich zusammenfallend, in Schlaf versinken will.
- Բայց այսոր նշաննին այլ ի բաց լինին, եւ այլ ի յերեւան․ զի աչքն խորանայ, եւ աչաց գուբն դարտկի, եւ ի յաչքն ճպուռ լինի, եւ կոպքն թուլանան, եւ ի վայր քաշվի, զերդ մարդոյ՝ որ կքայ եւ ՚ի քուն կամի լինել […]
- 1478 – 1492, Amirdovlatʿ Amasiacʿi, Angitacʿ anpēt [Useless for Ignoramuses] :[6][7]
- […] հանց որ սրութիւնն եւ կսկիծն ի յաչքն կելնէ, եւ աչիցն արցունք կու վաթի, աչիցն աղբուրն աղտ եւ ճիպռ կու ժողվի եւ կու պնդնայ ժամանակն այն ճիպռն, որպէս որ ի ականջն կու լինի աղտի պէս: Եւ յորժամ զինքն սպաննեն, եւ առնուն զան աղտի պէս ճիպռն եւ պահեն, աւգտէ մահացու դեղոց […]
- […] hancʿ or srutʿiwnn ew kskicn i yačʿkʿn kelnē, ew ačʿicʿn arcʿunkʿ ku vatʿi, ačʿicʿn ałburn ałt ew čipṙ ku žołvi ew ku pndnay žamanakn ayn čipṙn, orpēs or i akanǰn ku lini ałti pēs: Ew yoržam zinkʿn spannen, ew aṙnun zan ałti pēs čipṙn ew pahen, awgtē mahacʿu dełocʿ […]
- Translation by Стелла Варданян
- Жгучая боль доходит до глаз и вызывает слезы [у животного], и в слезном роднике скапливаются грязь и гнойные выделения, и они со временем уплотняются, как это бывает и с ушной грязью. А когда оленя убивают, то собирают те выделения [из его глаза], похожие на грязь, и они помогают при [отравлении] ядовитыми лекарствами […]
- […] հանց որ սրութիւնն եւ կսկիծն ի յաչքն կելնէ, եւ աչիցն արցունք կու վաթի, աչիցն աղբուրն աղտ եւ ճիպռ կու ժողվի եւ կու պնդնայ ժամանակն այն ճիպռն, որպէս որ ի ականջն կու լինի աղտի պէս: Եւ յորժամ զինքն սպաննեն, եւ առնուն զան աղտի պէս ճիպռն եւ պահեն, աւգտէ մահացու դեղոց […]
Alternative forms
- ճիպռ (čipṙ)
Derived terms
- ճպռոտ (čpṙot)
- ճպռոտիլ (čpṙotil)
Descendants
- Armenian: ճպուռ (čpuṙ), ճիպռ (čipṙ)
References
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1837), “ճիպռ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume II, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 180b
- Sargisean, Barseł (1895) Kʿnnadatutʿiwn Yovhan Mandakunwoy ew iwr erkasirutʿeancʿ vray [A critique on Yovhan Mandakuni and his works] (in Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, pages 115–116
- Mxitʿar Heracʿi (1832) J̌ermancʿ mxitʿarutʿiwn [Relief of Fevers] (Matenagrutʿiwnkʿ naxneacʿ) (in Middle Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 39
- Seidel, Ernst (1908) Mechithar’s, des Meisterarztes aus Her, ‘Trost bei Fiebern’: nach dem Venediger Druck vom Jahre 1832 zum ersten Male aus dem Mittelarmenischen übersetzt und erläutert (in German), Leipzig: Verlag von Johann Ambrosius Barth, page 32
- Mxitʿar Heracʿi (1968), S. S. Arevšatjan, editor, Utešenije pri lixoradkax [Relief of Fevers] (in Russian), 2nd edition, Yerevan: Hayastan, page 96
- Basmaǰean, K. Y., editor (1926) Amirtovlatʿi Amasiacʿwoy angitacʿ anpēt [Useless for Ignoramuses of Amirdovlatʿ Amasiacʿi], Vienna: Mekhitarist Press, § 49, page 38
- Варданян, Стелла (1990) Амирдовлат Амасиаци, Ненужное для неучей (in Russian), Moscow: Nauka, § 42, page 40
Further reading
- Абаев, В. И. (1978), “Armeno-Ossetica. Типологические встречи”, in Вопросы Языкознания, issue 6, Moscow, page 48 of 45–51
- Ačaṙean, Hračʿeay (1931), “ճիպռ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume IV, a collotype facsimile of the manuscript, Yerevan: University Press, pages 650–651
- Ačaṙean, Hračʿeay (1977), “ճիպռ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume III, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 201ab
- Bläsing, Uwe (1992) Armenisches Lehngut im Türkeitürkischen am Beispiel von Hemşin (Dutch Studies in Armenian Language and Literature; 2) (in German), Amsterdam and Atlanta: Rodopi, § 23, pages 32–33
- J̌ahukyan, Geworg (1987) Hayocʿ lezvi patmutʿyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, page 595
- Klimov, G. A. (1998) Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages (Trends in linguistics. Documentation; 16), New York, Berlin: Mouton de Gruyter, page 313
- Norayr N. Biwzandacʿi (2000), “ճիպռ”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʿ storin hayerēni i matenagrutʿeancʿ ŽA–ŽĒ darucʿ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian, pages 468–469
- Norayr N. Biwzandacʿi (2000), “ճպուռ”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʿ storin hayerēni i matenagrutʿeancʿ ŽA–ŽĒ darucʿ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian, page 475
- Schmidt, Karl Horst (1992), “Kartvelisch und Armenisch”, in Historische Sprachforschung (in German), volume 105, issue 2, page 288 of 287–306
- Vogt, Hans (1938), “Arménien et Caucasique du Sud”, in Norsk Tidsskrift for Sprogvidenskap (in French), volume 9, Oslo: H. Aschehoug & Co. (W. Nygaard), page 332 of 321–338
- Džaukjan, G. B. (1967) Очерки по истории дописьменного периода армянского языка [An Outline of the History of the Pre-Literary Period of the Armenian Language] (in Russian), Yerevan: Academy Press, page 209, footnote 150, seeking a common origin in a third language in view of dialectal ծպուր (cpur) with a broader meaning