ճիտ
Armenian
Alternative forms
dialects
- dialectal forms recorded in dialectological notation
- ճիտ (čit) – Akhaltsikhe, Ararat, Erzurum, Karabakh, Moks, Tbilisi
- ջիդ (ǰid) – Hamshen, Constantinople, Tekirdağ, Sivas
- ջիդ (ǰid), ջիʾ (ǰiʾ) – Aslanbeg
- dialectal forms recorded in literary-like orthography
- ճիտ (čit) – Akhaltsikhe, Ararat, Erzincan, Erzurum, Ghazakh, Karabakh, Manisa, Shulaver, Constantinople, Van, Trabzon, Tbilisi
Etymology
From Middle Armenian ճիտ (čit), from Persian جید (jīd), from Arabic جِيد (jīd).
Pronunciation
- (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [t͡ʃit]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [d͡ʒid]
Noun
ճիտ • (čit)
- (dialectal) neck
- Synonym: վիզ (viz)
- 1860, Perch Proshyan, Sos ew Varditʿer [Sos and Varditer] :
- Գարեգինն էն սհաթը վազեց, պաչեց իր սիրելի ախպոր ճակատը, որ դուշմանի սրտովը չարուց ու էն սհաթը շորերը քցեց ճիտը, որ քրտնած ա, մրսի ոչ:
- Gareginn ēn shatʿə vazecʿ, pačʿecʿ ir sireli axpor čakatə, or dušmani srtovə čʿarucʿ u ēn shatʿə šorerə kʿcʿecʿ čitə, or kʿrtnac a, mrsi očʿ:
- Գարեգինն էն սհաթը վազեց, պաչեց իր սիրելի ախպոր ճակատը, որ դուշմանի սրտովը չարուց ու էն սհաթը շորերը քցեց ճիտը, որ քրտնած ա, մրսի ոչ:
- 1869 – 1923, Hovhannes Tumanyan :
- Արժե՝ կախեմ ես քու ճըտին
Մեր ղուզղունի մեծ նըշանը […]- Arže, kaxem es kʿu čətin
Mer łuzłuni mec nəšanə […]
- Arže, kaxem es kʿu čətin
- Արժե՝ կախեմ ես քու ճըտին
- 1911, Raffi, Salbi :
- Այսպես երկնքին սիրողք կաթոգին՝ թուշ թշի դրած՝ միմյանց ճտով, ընկած անզգա, խորին ուշագնացությամբ ընկել էին սառն հատակի վրա։
- Ayspes erknkʿin sirołkʿ katʿogin, tʿuš tʿši drac, mimyancʿ čtov, ənkac anzga, xorin ušagnacʿutʿyamb ənkel ēin saṙn hataki vra.
- Այսպես երկնքին սիրողք կաթոգին՝ թուշ թշի դրած՝ միմյանց ճտով, ընկած անզգա, խորին ուշագնացությամբ ընկել էին սառն հատակի վրա։
- Alternative form of ճիտք (čitkʿ)
Declension
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | ճիտ (čit) | ճտեր (čter) | ||
| dative | ճտի (čti) | ճտերի (čteri) | ||
| ablative | ճտից (čticʿ) | ճտերից (čtericʿ) | ||
| instrumental | ճտով (čtov) | ճտերով (čterov) | ||
| locative | ճտում (čtum) | ճտերում (čterum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | ճիտը/ճիտն (čitə/čitn) | ճտերը/ճտերն (čterə/čtern) | ||
| dative | ճտին (čtin) | ճտերին (čterin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | ճիտս (čits) | ճտերս (čters) | ||
| dative | ճտիս (čtis) | ճտերիս (čteris) | ||
| ablative | ճտիցս (čticʿs) | ճտերիցս (čtericʿs) | ||
| instrumental | ճտովս (čtovs) | ճտերովս (čterovs) | ||
| locative | ճտումս (čtums) | ճտերումս (čterums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | ճիտդ (čitd) | ճտերդ (čterd) | ||
| dative | ճտիդ (čtid) | ճտերիդ (čterid) | ||
| ablative | ճտիցդ (čticʿd) | ճտերիցդ (čtericʿd) | ||
| instrumental | ճտովդ (čtovd) | ճտերովդ (čterovd) | ||
| locative | ճտումդ (čtumd) | ճտերումդ (čterumd) | ||
Derived terms
- ճիտք (čitkʿ)
- ճտահար (čtahar)
- ճտանոց (čtanocʿ)
- ճտապոկ (čtapok)
- ճտքավոր (čtkʿavor)
Descendants
- → Udi: чит (čit, “neck”)
References
- “ճիտ”, in Žamanakakicʿ hayocʿ lezvi bacʿatrakan baṙaran [Explanatory Dictionary of Contemporary Armenian] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, 1969–1980
- Ačaṙean, Hračʿeay (1913), “ճիտ”, in Hayerēn gawaṙakan baṙaran [Armenian Provincial Dictionary] (Ēminean azgagrakan žołovacu; 9) (in Armenian), Tiflis: Lazarev Institute of Oriental Languages, page 716a
- Ačaṙean, Hračʿeay (1977), “ճիտ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume III, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 202a
Middle Armenian
Alternative forms
- ջիտ (ǰit)
Etymology
From Persian جید (jīd), from Arabic جِيد (jīd).
Noun
ճիտ • (čit) (genitive singular ճտի, genitive plural ճտաց)
- neck
- 12–13th century, Vardan Aygekcʿi, Žołovacʿoykʿ aṙakacʿ Vardanay [Collections of Fables of Vardan] :[1]
- Եւ ՚ի միւս աւուրն յորժամ եկին ՚ի դատաստան, դատաւորն զիւղոյն տուօղն իրաւ արար եւ գրեաց զգիր հաստատութեան․ եւ գնաց այրն, որ զիւղն խոստացաւ, ելից զբղուղ մի յարդով մինչեւ ՚ի ճիտն եւ ՚ի վերայ յարդին երկու եւ երեք շերեփ իւղ եդ եւ զբերան բղղին սերեկեաց եւ եբեր առ դատաւորն եւ գնաց։
- Ew ’i miws awurn yoržam ekin ’i datastan, dataworn ziwłoyn tuōłn iraw arar ew greacʿ zgir hastatutʿean; ew gnacʿ ayrn, or ziwłn xostacʿaw, elicʿ zbłuł mi yardov minčʿew ’i čitn ew ’i veray yardin erku ew erekʿ šerepʿ iwł ed ew zberan błłin serekeacʿ ew eber aṙ dataworn ew gnacʿ.
- Եւ ՚ի միւս աւուրն յորժամ եկին ՚ի դատաստան, դատաւորն զիւղոյն տուօղն իրաւ արար եւ գրեաց զգիր հաստատութեան․ եւ գնաց այրն, որ զիւղն խոստացաւ, ելից զբղուղ մի յարդով մինչեւ ՚ի ճիտն եւ ՚ի վերայ յարդին երկու եւ երեք շերեփ իւղ եդ եւ զբերան բղղին սերեկեաց եւ եբեր առ դատաւորն եւ գնաց։
- 13th century, Girkʿ Vastakocʿ [Geoponica] 198:
- Բերանն մեծ, եւ ճեղքածն շատ՝ դիպան ՚ի վեր, եւ լեզուն փոքր եւ նօսր. եւ կնջուտն յերկայն եւ վռզքիթ ՚ի չափն. եւ շլնին բարձրահայեաց, երկայն եւ բոլոր. եւ ճիտն բարակ, այնպէս որ փողերակքն յերեւան եւ ՚ի ցից. եւ շլնետակքն բարակ, եւ մէջն լայն եւ ծայրքն սուր, եւ ՚ի ցից. եւ երեսն չոր. բաշն ՚ի չափն, եւ ձաղկ. կուրծքն լայն եւ տափակ. նոյնպէս եւ երբուծն ցած, որ չլինի բարձն զերդ այծու եւ զքաշիկն յետս ընկենուն։
- Berann mec, ew čełkʿacn šat, dipan ’i ver, ew lezun pʿokʿr ew nōsr. ew knǰutn yerkayn ew vṙzkʿitʿ ’i čʿapʿn. ew šlnin barjrahayeacʿ, erkayn ew bolor. ew čitn barak, aynpēs or pʿołerakkʿn yerewan ew ’i cʿicʿ. ew šlnetakkʿn barak, ew mēǰn layn ew cayrkʿn sur, ew ’i cʿicʿ. ew eresn čʿor. bašn ’i čʿapʿn, ew jałk. kurckʿn layn ew tapʿak. noynpēs ew erbucn cʿac, or čʿlini barjn zerd aycu ew zkʿašikn yets ənkenun.
- Բերանն մեծ, եւ ճեղքածն շատ՝ դիպան ՚ի վեր, եւ լեզուն փոքր եւ նօսր. եւ կնջուտն յերկայն եւ վռզքիթ ՚ի չափն. եւ շլնին բարձրահայեաց, երկայն եւ բոլոր. եւ ճիտն բարակ, այնպէս որ փողերակքն յերեւան եւ ՚ի ցից. եւ շլնետակքն բարակ, եւ մէջն լայն եւ ծայրքն սուր, եւ ՚ի ցից. եւ երեսն չոր. բաշն ՚ի չափն, եւ ձաղկ. կուրծքն լայն եւ տափակ. նոյնպէս եւ երբուծն ցած, որ չլինի բարձն զերդ այծու եւ զքաշիկն յետս ընկենուն։
- 13th century, Faraj the Syrian, Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden] 20:[2]
- […] նա մէկն այն բոլորն է, որ ի շլինքն խեչ ճտացն կենայ […]
- […] na mēkn ayn bolorn ē, or i šlinkʿn xečʿ čtacʿn kenay […]
- […] նա մէկն այն բոլորն է, որ ի շլինքն խեչ ճտացն կենայ […]
- 16th century, Nahapet Kʿučʿak, Hayreni kargav 138:
- Երբ սիրու տէր արաւ ու եդիր զնճիլն ի ճտիս։
- Erb siru tēr araw u edir znčiln i čtis.
- Երբ սիրու տէր արաւ ու եդիր զնճիլն ի ճտիս։
Descendants
- Armenian: ճիտ (čit), ճիտ (čit); ջիդ (ǰid); ջիդ (ǰid); ջիʾ (ǰiʾ); ճիտ (čit)
- → Udi: чит (čit, “neck”)
References
- Марр, Н. (1894) Сборники притч Вардана. Часть II. Тексты [Collections of Vardan's fables. Part II. Texts], Saint Petersburg: Academy Press, § 224, page 253
- Čʿugaszyan, B. L. (1980) Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy (ŽG dar) [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden (13th century)], Yerevan: Academy Press, page 58
Further reading
- Ačaṙean, Hračʿeay (1977), “ճիտ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume III, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 202a
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1837), “ճիտ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume II, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 180c
- Łazaryan, Ṙ. S.; Avetisyan, H. M. (2009), “ճիտ”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 474b
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “ճիտ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy