ճանդարի

ճանդարի

Armenian

Etymology

From Georgian ჭანდარი (č̣andari), ჭადარი (č̣adari, “plane tree; poplar”), which is related to Middle Armenian ճանդարի (čandari). Doublet of տնջրի (tnǰri) and ճանդար (čandar).

Noun

ճանդարի • (čandari)

1. (dialectal, Tbilisi) poplar

   Synonym: բարդի (bardi)

Further reading

• Ačaṙean, Hračʿeay (1977), “ճանդար”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume III, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 184
• Ačaṙean, Hračʿeay (1913), “ճանդարի”, in Hayerēn gawaṙakan baṙaran [Armenian Provincial Dictionary] (Ēminean azgagrakan žołovacu; 9) (in Armenian), Tiflis: Lazarev Institute of Oriental Languages, page 704ab
• Sargsyan, Artem et al., editors (2004), “ճանդարի”, in Hayocʿ lezvi barbaṙayin baṙaran [Dialectal Dictionary of the Armenian Language] (in Armenian), volume III, Yerevan: Hayastan, page 368a
• Ṙotineancʿ, A. (1906), “Yušer, antaṙneri masin, nra barekargutʿean pahanǰə ew spaseli ardiwnkʿə [Memoirs, About Forests, The Need For Its Care And The Expected Results]”, in Hoviw‎ (in Armenian), issue 27, Tiflis, page 430

---

Middle Armenian

Alternative forms

• ճանդար (čandar), ճանտարի (čantari), ջանդարի (ǰandari), ջանտարի (ǰantari)

Etymology

Together with Georgian ჭანდარი (č̣andari), ჭადარი (č̣adari, “plane tree; poplar”) borrowed from an unidentified Iranian source, +‎ -ի (-i, “tree-suffix”).

Martirosyan offers several proposals.

• From Iranian *čana(h)-dāra- (literally “auspicious tree”) and connected with Middle Persian cynʾl (činar, “oriental plane tree”); see the latter for more.
• From Iranian *čand-dār- (literally “quaking tree”), with *čand- (“to tremble, quake”) (compare Middle Persian cnd-ytn' (čand-īdan, “to tremble, quake”)). Typologically compare Lithuanian drebulė̃ (“quaking aspen”) from drebė́ti (“to quiver”), English quaking aspen, etc.
• From homonymous Iranian *čand-dār- (literally “white or shining tree”), originally referring to white poplar, with *čand- (“to shine”). Typologically compare Ancient Greek λεύκη (leúkē, “white poplar, Populus alba”), from λευκός (leukós, “clear, white”).

In any case, the underlying Middle Iranian tree name seems to be composed with *dā́ru (“wood, tree”).

Note also Tabasaran чаланда́р (čalandár, “plane tree, poplar”),[1] чаламди́р (čalamdír, “plane tree”)[2][3].

Noun

ճանդարի • (čandari)

1. plane tree, Platanus
   • 13th century, Kirakos Ganjakecʿi, Patmutʿiwn Hayocʿ [History of the Armenians] 21:[4]

     քանզի յանկարծ պատառեալ երկրի՝ արտաքս ելեալ ջուր սեաւ․ եւ ծառ մի սօսի, զոր ճանդարին (var. ճանտարին, ջանդարին, ճանդար) կոչէին, մեծ յոյժ՝ հուպ առ քաղաքն, տեսին զնա՝ յանկարծակի շրջեալ իւրովի․ եւ ի տեսիլ նորա դղրդեցաւ ամենայն քաղաքն․ եւ դարձեալ տեսին զնա՝ կանգնեալ, որպէս յառաջն։ Այս եղեալ երկիցս եւ երիցս եւ ապա անկաւ եւ այլ ոչ կանգնեցաւ։ […] Եւ յանկարծակի հասին զօրքն թաթար, եւ պատեցին զքաղաքն յամենայն կողմանց […]

     kʿanzi yankarc pataṙeal erkri, artakʿs eleal ǰur seaw; ew caṙ mi sōsi, zor čandarin (var. čantarin, ǰandarin, čandar) kočʿēin, mec yoyž, hup aṙ kʿałakʿn, tesin zna, yankarcaki šrǰeal iwrovi; ew i tesil nora dłrdecʿaw amenayn kʿałakʿn; ew darjeal tesin zna, kangneal, orpēs yaṙaǰn. Ays ełeal erkicʿs ew ericʿs ew apa ankaw ew ayl očʿ kangnecʿaw. […] Ew yankarcaki hasin zōrkʿn tʿatʿar, ew patecʿin zkʿałakʿn yamenayn kołmancʿ […]

     because suddenly the earth split open and black water came out, and it was seen that the huge plane tree, called čandari, that was near the city [Gandzak], suddenly fell down by itself. And seeing it, the whole city shook and they saw it [the tree] standing again as before. This happened two or three times, then [the tree] fell and never rose again. […] Suddenly the Tatar armies arrived and surrounded the entire city [Gandzak] from all sides.

   • 13th century compilation by Vardan Arewelcʿi, Ełišē, Meknutʿiwn grocʿn cnndocʿ [Commentary on the Genesis] 95.9:

     Առնէ երիս գաւազանս շէր, զոր շշի ասեն եւ պարսք՝ մութանաբի, եւ սաւսի, զոր ջանդարի (var. ճանդար) ասեն, եւ ընկուզի, զոր եբրայեցին կաղնի ասէ։

     Aṙnē eris gawazans šēr, zor šši asen ew parskʿ, mutʿanabi, ew sawsi, zor ǰandari (var. čandar) asen, ew ənkuzi, zor ebrayecʿin kałni asē.

   • 13th century, Ananun Sebastacʿi :[5]

     զի պատառել երկիր ել ջուր սեւ․ եւ ծառ մի էր սոսի, զոր ճանդարի ասեն, սաստիկ մեծ, որ էր հուպ ի քաղաքն (var. զի պատառեալ երկրի յանկարծակի ել ջուր սեաւ․ եւ ծառ մի էր սօսի, զոր ջանդարի ասեն, սաստիկ մեծ, որ էր հուպ առ քաղաքն)

     zi pataṙel erkir el ǰur sew; ew caṙ mi ēr sosi, zor čandari asen, sastik mec, or ēr hup i kʿałakʿn (var. zi pataṙeal erkri yankarcaki el ǰur seaw; ew caṙ mi ēr sōsi, zor ǰandari asen, sastik mec, or ēr hup aṙ kʿałakʿn)

   • 1699, Zakʿaria Sarkawag Kʿanakʿeṙcʿi, Patmagrutʿiwn [Chronicle] I.25:[6][7]

     Եւ հայեցեալ ՚ի ծառն ճանտարի՝ որ է չինարի, եւ ասէ, կարի երկայնացեալ են սոքա, եւ լայնացեալ, հատանել պարտ է զսոսա, եւ տնկել նոր տնկի, զի աճեսցին բարուոք։

     Ew hayecʿeal ’i caṙn čantari, or ē čʿinari, ew asē, kari erkaynacʿeal en sokʿa, ew laynacʿeal, hatanel part ē zsosa, ew tnkel nor tnki, zi ačescʿin baruokʿ.

     • Translation by George A. Bournoutian

       Looking at the chantari trees, that is, the ch‘inar, he said, "They have become too tall and too stout. It is time that we cut them and plant new ones, so that they will grow well."

   • 1699, Zakʿaria Sarkawag Kʿanakʿeṙcʿi, Patmagrutʿiwn [Chronicle] II.43:[8][9]

     Եւ յաւուր միում մտեալ Շահն ՚ի բուրաստանն՝ եւ զորդին առաջի իւր, եւ հանեալ զնետն եդ ՚ի յաղեղն, եւ եհար զծառն․ եւ էանց նետն թափանց յայն կողմն ճանտարի ծառոյն։

     Ew yawur mium mteal Šahn ’i burastann, ew zordin aṙaǰi iwr, ew haneal znetn ed ’i yałełn, ew ehar zcaṙn; ew ēancʿ netn tʿapʿancʿ yayn kołmn čantari caṙoyn.

     • Translation by George A. Bournoutian

       One day the Shah went to an orchard and his son walked ahead of him. He took an arrow, placed it in the bow, and shot it toward a tree. The arrow went through the poplar tree.

2. bead tree, Persian lilac, Melia azedarach

   Synonym: ազատրախտ (azatraxt)

   • 9th or 10th century, with changes and additions in later centuries, Tʿargmanutʿiwn dełocʿ zor əntrel en imastasērkʿn ew kargeal yayl lezuacʿ [A Medieval Arabic–Armenian Botanical Dictionary] :[10]

     Ազատդրախտ (var. ազատտրախտ) = ջանտարի։

     Azatdraxt (var. azattraxt) = ǰantari.

     أَزَادَرْخَت‎ (ʾazādarḵat) = ǰantari

Descendants

• Armenian: տնջրի (tnǰri, “plane tree; poplar?”), ճանդար (čandar, “log”)

References

1. Генко, А. Н. (2005), “чаландар”, in М. Е. Алексеев, editor, Табасаранско-русский словарь [Tabasaran–Russian Dictionary], Moscow: Academia, page 179a
2. Генко, А. Н. (2005), “чаламдир”, in М. Е. Алексеев, editor, Табасаранско-русский словарь [Tabasaran–Russian Dictionary], Moscow: Academia, page 179a
3. Дирр, А. М. (1905), “Грамматический очерк табассаранского языка [Grammatical Sketch of Tabasaran]”, in Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа (in Russian), volume 35, Tiflis, page 217
4. Kirakos Ganjakecʿi (1961), K. A. Melikʿ-Ōhanǰanyan, editor, Patmutʿiwn Hayocʿ [History of the Armenians]‎, Yerevan: Academy Press, pages 235–236
5. Hakobyan, Vazgen (1956) Manr žamanakagrutʿyunner XIII—XVIII dd. [Minor Chronicles 13–18th cc.] (Nyutʿer hay žołovrdi patmutʿyan; 7) (in Armenian), volume II, Yerevan: Academy Press, page 139
6. Zakʿaria Kʿanakʿeṙcʿi (1870) Zakʿareay Sarkawagi patmagrutʿiwn [Chronicle], volume I, Vagharshapat: Mother See of Holy Etchmiadzin, page 42
7. Bournoutian, George A. (2004) The Chronicle of Deacon Zak‘aria of K‘anak‘eṛ (Armenian Studies Series; 6)‎, Costa Mesa, California: Mazda Publishers, page 57
8. Zakʿaria Kʿanakʿeṙcʿi (1870) Zakʿareay Sarkawagi patmagrutʿiwn [Chronicle], volume II, Vagharshapat: Mother See of Holy Etchmiadzin, page 84
9. Bournoutian, George A. (2004) The Chronicle of Deacon Zak‘aria of K‘anak‘eṛ (Armenian Studies Series; 6)‎, Costa Mesa, California: Mazda Publishers, page 197
10. Greppin, John A. C. (1997) A Medieval Arabic–Armenian Botanical Dictionary (Studien zur armenischen Geschichte; 16), separate reprint of the Handes Amsorya 109 (1995), 380–457 edition, Vienna: Mechitarist Press, § 3, pages 16–17

Further reading

• Ačaṙean, Hračʿeay (1977), “ճանդար”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume III, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, pages 183–184
• Ališan, Łewond (1895), “ճանդարի”, in Haybusak kam haykakan busabaṙutʿiwn [Armenian Botany] (in Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, § 1848, page 397
• Łazaryan, Ṙ. S.; Avetisyan, H. M. (2009), “ճանդարի, ճանդարին”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 468b
• Łazaryan, Ṙ. S.; Avetisyan, H. M. (2009), “ճանտարի”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 469b
• Martirosyan, Hrach (2014), “Armenian čandari ‘plane tree’”, in Iran and the Caucasus‎, volume 18, issue 1, pages 51–63
• Norayr N. Biwzandacʿi (2000), “ճանտարի”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʿ storin hayerēni i matenagrutʿeancʿ ŽA–ŽĒ darucʿ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian, page 463