հայր
Armenian
Alternative forms
- հեր (her) (colloquial, dialectal)
Etymology
Borrowed from Old Armenian հայր (hayr). The inherited form is հեր (her).
Pronunciation
Audio (Eastern Armenian) (file) - (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [hɑjɾ]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [hɑjɾ]
Noun
հայր • (hayr)
- father
Declension
or-type, animate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | հայր (hayr) | հայրեր (hayrer) | ||
| dative | հոր (hor) | հայրերի (hayreri) | ||
| ablative | հորից (horicʿ) | հայրերից (hayrericʿ) | ||
| instrumental | հորով (horov) | հայրերով (hayrerov) | ||
| locative | — | — | ||
| definite forms | ||||
| nominative | հայրը/հայրն (hayrə/hayrn) | հայրերը/հայրերն (hayrerə/hayrern) | ||
| dative | հորը/հորն (horə/horn) | հայրերին (hayrerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | հայրս (hayrs) | հայրերս (hayrers) | ||
| dative | հորս (hors) | հայրերիս (hayreris) | ||
| ablative | հորիցս (horicʿs) | հայրերիցս (hayrericʿs) | ||
| instrumental | հորովս (horovs) | հայրերովս (hayrerovs) | ||
| locative | — | — | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | հայրդ (hayrd) | հայրերդ (hayrerd) | ||
| dative | հորդ (hord) | հայրերիդ (hayrerid) | ||
| ablative | հորիցդ (horicʿd) | հայրերիցդ (hayrericʿd) | ||
| instrumental | հորովդ (horovd) | հայրերովդ (hayrerovd) | ||
| locative | — | — | ||
ōr-type, animate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | հայր (hayr) | հայրեր (hayrer) | ||
| dative | հօր (hōr) | հայրերի (hayreri) | ||
| ablative | հօրից (hōricʿ) | հայրերից (hayrericʿ) | ||
| instrumental | հօրով (hōrov) | հայրերով (hayrerov) | ||
| locative | — | — | ||
| definite forms | ||||
| nominative | հայրը/հայրն (hayrə/hayrn) | հայրերը/հայրերն (hayrerə/hayrern) | ||
| dative | հօրը/հօրն (hōrə/hōrn) | հայրերին (hayrerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | հայրս (hayrs) | հայրերս (hayrers) | ||
| dative | հօրս (hōrs) | հայրերիս (hayreris) | ||
| ablative | հօրիցս (hōricʿs) | հայրերիցս (hayrericʿs) | ||
| instrumental | հօրովս (hōrovs) | հայրերովս (hayrerovs) | ||
| locative | — | — | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | հայրդ (hayrd) | հայրերդ (hayrerd) | ||
| dative | հօրդ (hōrd) | հայրերիդ (hayrerid) | ||
| ablative | հօրիցդ (hōricʿd) | հայրերիցդ (hayrericʿd) | ||
| instrumental | հօրովդ (hōrovd) | հայրերովդ (hayrerovd) | ||
| locative | — | — | ||
ōr-type, animate (Western Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | հայր (hayr) | հայրեր (hayrer) | ||
| dative | հօր (hōr) | հայրերու (hayreru) | ||
| ablative | հօրմէ (hōrmē) | հայրերէ (hayrerē) | ||
| instrumental | հօրմով (hōrmov) | հայրերով (hayrerov) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | հայրը/հայրն (hayrə/hayrn) | հայրերը/հայրերն (hayrerə/hayrern) | ||
| dative | հօրը/հօրն (hōrə/hōrn) | հայրերուն (hayrerun) | ||
| ablative | հօրմէն (hōrmēn) | հայրերէն (hayrerēn) | ||
| instrumental | հօրմովը/հօրմովն (hōrmovə/hōrmovn) | հայրերովը/հայրերովն (hayrerovə/hayrerovn) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | հայրս (hayrs) | հայրերս (hayrers) | ||
| dative | հօրս (hōrs) | հայրերուս (hayrerus) | ||
| ablative | հօրմէս (hōrmēs) | հայրերէս (hayrerēs) | ||
| instrumental | հօրմովս (hōrmovs) | հայրերովս (hayrerovs) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | հայրդ (hayrd) | հայրերդ (hayrerd) | ||
| dative | հօրդ (hōrd) | հայրերուդ (hayrerud) | ||
| ablative | հօրմէդ (hōrmēd) | հայրերէդ (hayrerēd) | ||
| instrumental | հօրմովդ (hōrmovd) | հայրերովդ (hayrerovd) | ||
Old Armenian
Etymology
From Proto-Armenian *hayir, from *hatir, from Proto-Indo-European *ph₂tḗr. See also հօր (hōr), հարբ (harb).
Noun
հայր • (hayr)
- father
- հայր եւ մայր ― hayr ew mayr ― father and mother, parents
- հարք մեր ― harkʿ mer ― our fathers, forefathers, ancestors
- որդի ի հօրէ ― ordi i hōrē ― from father to son
- իբրեւ զհայր ― ibrew zhayr ― like a fatherly, paternal
- ազնիւ, բարեգութ հայր ― azniw, baregutʿ hayr ― good, tender father
- սիրտ, գութ, սէր հօր ― sirt, gutʿ, sēr hōr ― the heart, tenderness, love of a father, paternal, fatherly affection
- սիրել, պատուել զհայր, զօրավիգն լինել հօրին ― sirel, patuel zhayr, zōravign linel hōrin ― to love, honour and succour one's father
- յաւելուլ առ հարս ― yawelul aṙ hars ― to go the way of all flesh, to go to kingdom come, to die
- ննջեաց ընդ հարս իւր ― nnǰeacʿ ənd hars iwr ― he slept with his fathers
- հայր որդւովք բերկրեալ ― hayr ordwovkʿ berkreal ― a father happy in his children
- Հայր երկնաւոր, գթութեան ― Hayr erknawor, gtʿutʿean ― heavenly Father, God of mercy
- հայրն Յովսէփ ― hayrn Yovsēpʿ ― St.-Joseph
- հայր աշխարհի ― hayr ašxarhi ― Adam
- բարեյիշատակ հայրն Իսահակ ― bareyišatak hayrn Isahak ― Father Isaac of blessed memory
- հայր մեր ― hayr mer ― the Lord's prayer
- (figuratively) father, chief; founder; author, inventor
- հայր հայրենեաց ― hayr hayreneacʿ ― father of his country
- հայր ժողովրդեան ― hayr žołovrdean ― father of the people
- հայր աղքատաց ― hayr ałkʿatacʿ ― father of the poor
- քերթողաց հայր ― kʿertʿołacʿ hayr ― father of Armenian literature, Moses of Khoren
- հայր պատմագրաց ― hayr patmagracʿ ― father of history, Herodotus
- հայր մարդպետ ― hayr mardpet ― master of eunuchs
- a title or form of address to a clergyman (priest, abbot, etc.)
- յարգոյ հայր ― yargoy hayr ― Reverend Father
- հարք եկեղեցւոյ ― harkʿ ekełecʿwoy ― the Fathers of the Church
- հարք միանձունք ― harkʿ mianjunkʿ ― old anchorites
- հայր սուրբ ― hayr surb ― holy father
- հայր խոստովանութեան ― hayr xostovanutʿean ― confessor
- հոգեւոր հայր ― hogewor hayr ― spiritual father
Usage notes
The word has the following combining forms: հայր- (hayr-), հօր- (hōr-), հարանց- (harancʿ-), յօր- (yōr-).
Declension
anomalous
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | հայր (hayr) | հարք (harkʿ) | |
| genitive | հօր = հաւր (hōr = hawr) | հարց (harcʿ) | |
| dative | հօր = հաւր (hōr = hawr) | հարց (harcʿ) | |
| accusative | հայր (hayr) | հարս (hars) | |
| ablative | հօրէ = հաւրէ (hōrē = hawrē) | հարց (harcʿ) | |
| instrumental | հարբ (harb) | հարբք (harbkʿ) | |
| locative | հօր = հաւր (hōr = hawr) | հարս (hars) | |
| the plural genitive-dative can be հարանց (harancʿ); the plural instrumental can be հարամբք (harambkʿ) | |||
Derived terms
- աբբահայր (abbahayr)
- ամենահայր (amenahayr)
- անհայր (anhayr)
- անհայրութիւն (anhayrutʿiwn)
- աշխարհահայր (ašxarhahayr)
- աստուածահայր (astuacahayr)
- զուգահայր (zugahayr)
- թագաւորահայր (tʿagaworahayr)
- խոստովանահայր (xostovanahayr)
- կնքահայր (knkʿahayr)
- կնքահայրութիւն (knkʿahayrutʿiwn)
- համահայր (hamahayr)
- համհօրեայ (hamhōreay)
- հայրաբար (hayrabar)
- հայրաբարոյ (hayrabaroy)
- հայրաբարու (hayrabaru)
- հայրաբուղխ (hayrabułx)
- հայրաբուն (hayrabun)
- հայրագիր (hayragir)
- հայրագրութիւն (hayragrutʿiwn)
- հայրազեղծ (hayrazełc)
- հայրախեղդ (hayraxełd)
- հայրախնամ (hayraxnam)
- հայրածին (hayracin)
- հայրակամ (hayrakam)
- հայրական (hayrakan)
- հայրակեր (hayraker)
- հայրակոչ (hayrakočʿ)
- հայրահալած (hayrahalac)
- հայրանամ (hayranam)
- հայրանարգ (hayranarg)
- հայրանարգու (hayranargu)
- հայրանման (hayranman)
- հայրանուն (hayranun)
- հայրանունական (hayranunakan)
- հայրաշարժ (hayrašarž)
- հայրապատուէր (hayrapatuēr)
- հայրապետ (hayrapet)
- հայրապետաբար (hayrapetabar)
- հայրապետախումբ (hayrapetaxumb)
- հայրապետական (hayrapetakan)
- հայրապետանամ (hayrapetanam)
- հայրապետանոց (hayrapetanocʿ)
- հայրապետարան (hayrapetaran)
- հայրապետութիւն (hayrapetutʿiwn)
- հայրապէս (hayrapēs)
- հայրասէր (hayrasēr)
- հայրասպան (hayraspan)
- հայրասպանութիւն (hayraspanutʿiwn)
- հայրատանջ (hayratanǰ)
- հայրատեաց (hayrateacʿ)
- հայրատունկ (hayratunk)
- հայրատուր (hayratur)
- հայրափափաք (hayrapʿapʿakʿ)
- հայրենադիր (hayrenadir)
- հայրենազիրկ (hayrenazirk)
- հայրենազուրկ (hayrenazurk)
- հայրենական (hayrenakan)
- հայրենակատար (hayrenakatar)
- հայրենասէր (hayrenasēr)
- հայրենատուր (hayrenatur)
- հայրենաւանդ (hayrenawand)
- հայրենեան (hayrenean)
- հայրենի (hayreni)
- հայրիկ (hayrik)
- հայրութիւն (hayrutʿiwn)
- հայրունակ (hayrunak)
- հայրօրէն (hayrōrēn)
- հայրօրէնաբար (hayrōrēnabar)
- հարանցամոյն (harancʿamoyn)
- հոմահայր (homahayr)
- հօրաբարոյ (hōrabaroy)
- հօրածին (hōracin)
- հօրական (hōrakan)
- հօրամոյն (hōramoyn)
- հօրաքեռորդի (hōrakʿeṙordi)
- հօրաքոյր (hōrakʿoyr)
- հօրեղբայր (hōrełbayr)
- հօրեղբօրորդի (hōrełbōrordi)
- հօրորդի (hōrordi)
- հօրորդութիւն (hōrordutʿiwn)
- հօրքոյր (hōrkʿoyr)
- մարգարէահայր (margarēahayr)
- միահայր (miahayr)
- նախահայր (naxahayr)
- նախահայրեան (naxahayrean)
- որդեհայրութիւն (ordehayrutʿiwn)
- որդեհօրութիւն (ordehōrutʿiwn)
- սանահայր (sanahayr)
- սկզբնահայր (skzbnahayr)
- քաջահայր (kʿaǰahayr)
- քերթողահայր (kʿertʿołahayr)
- քրիստոսահայր (kʿristosahayr)
Related terms
- յօրայ (yōray)
Descendants
- Armenian: հեր (her)
- Middle Armenian: հօրու (hōru)
- Armenian: հորու (horu)
- → Armenian: հայր (hayr)
References
- Ačaṙean, Hračʿeay (1971–1979), “հայր”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837), “հայր”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Fortson, Benjamin W. (2010) Indo-European Language and Culture: An Introduction, second edition, Oxford: Blackwell, page 387, 389
- Godel, Robert (1975) An introduction to the study of classical Armenian, Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag, page 34
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden, Boston: Brill, page 387
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “հայր”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy