ծիածան
Armenian
Ծիածան Երևանում
Etymology
From Old Armenian ծիածան (ciacan).
Pronunciation
- (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [t͡sijɑˈt͡sɑn]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [d͡zijɑˈd͡zɑn]
Audio (Eastern Armenian) (file) - Hyphenation: ծի‧ա‧ծան
Noun
ծիածան • (ciacan)
- rainbow
- Synonyms: նշանակ (nšanak), աղեղնակ (ałełnak), ծիրանի գոտի (cirani goti)
- (anatomy) iris
Declension
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | ծիածան (ciacan) | ծիածաններ (ciacanner) | ||
| dative | ծիածանի (ciacani) | ծիածանների (ciacanneri) | ||
| ablative | ծիածանից (ciacanicʿ) | ծիածաններից (ciacannericʿ) | ||
| instrumental | ծիածանով (ciacanov) | ծիածաններով (ciacannerov) | ||
| locative | ծիածանում (ciacanum) | ծիածաններում (ciacannerum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | ծիածանը/ծիածանն (ciacanə/ciacann) | ծիածանները/ծիածաններն (ciacannerə/ciacannern) | ||
| dative | ծիածանին (ciacanin) | ծիածաններին (ciacannerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | ծիածանս (ciacans) | ծիածաններս (ciacanners) | ||
| dative | ծիածանիս (ciacanis) | ծիածաններիս (ciacanneris) | ||
| ablative | ծիածանիցս (ciacanicʿs) | ծիածաններիցս (ciacannericʿs) | ||
| instrumental | ծիածանովս (ciacanovs) | ծիածաններովս (ciacannerovs) | ||
| locative | ծիածանումս (ciacanums) | ծիածաններումս (ciacannerums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | ծիածանդ (ciacand) | ծիածաններդ (ciacannerd) | ||
| dative | ծիածանիդ (ciacanid) | ծիածաններիդ (ciacannerid) | ||
| ablative | ծիածանիցդ (ciacanicʿd) | ծիածաններիցդ (ciacannericʿd) | ||
| instrumental | ծիածանովդ (ciacanovd) | ծիածաններովդ (ciacannerovd) | ||
| locative | ծիածանումդ (ciacanumd) | ծիածաններումդ (ciacannerumd) | ||
Old Armenian
Etymology
The origin is unknown.
Martirosyan interprets as “the sign of the Sky/Thunder-god”, assimilated from *տիածան (*tiacan) or *ճիածան (*čiacan), from Proto-Armenian *Tiw (“Sky-god, Thunder-god”) (see տիւ (tiw)) + -ա- (-a-) + *ծան- (*can-, “sign, omen”) (see ճանաչեմ (čanačʿem)).[1][2] Developing this suggestion, Petrosyan identifies the second element with ածան-իմ (acan-im, “to encircle, tie a girdle”), ած-եմ (ac-em, “to bring, lead; to tie (a girdle)”), explaining the formation as "the belt of Sky God".[3]
Noun
ծիածան • (ciacan)
- rainbow
- Synonym: Արամազդայ գօտի (Aramazday gōti)
- 5th century, Bible, Revelation 10.1:[4]
- Եւ տեսի այլ հրեշտակ զօրաւոր՝ զի իջանէր յերկնից՝ եւ զգեցեալ էր ա՛մպ, եւ ծիածա՛ն ի գլուխ նորա․ եւ երեսք նորա իբրեւ զարեգակն, եւ ոտք նորա որպէս սի՛ւն հրոյ:
- Ew tesi ayl hreštak zōrawor, zi iǰanēr yerknicʿ, ew zgecʿeal ēr ámp, ew ciacán i glux nora; ew ereskʿ nora ibrew zaregakn, ew otkʿ nora orpēs síwn hroy:
- Translation by King James Version
- And I saw another mighty angel come down from heaven, clothed with a cloud: and a rainbow [was] upon his head, and his face [was] as it were the sun, and his feet as pillars of fire.
- Եւ տեսի այլ հրեշտակ զօրաւոր՝ զի իջանէր յերկնից՝ եւ զգեցեալ էր ա՛մպ, եւ ծիածա՛ն ի գլուխ նորա․ եւ երեսք նորա իբրեւ զարեգակն, եւ ոտք նորա որպէս սի՛ւն հրոյ:
- 5th century, Łazar Pʿarpecʿi, Patmutʿiwn Hayocʿ [History of Armenia] 77:[5][6]
- Եւ սիւն լուսոյ ըստ օրինակի ծիածանի իջեալ յերկնից՝ շուրջ պարուրեալ զնահատակաց զմարմինս ծրափակէր։
- Ew siwn lusoy əst ōrinaki ciacani iǰeal yerknicʿ, šurǰ parureal znahatakacʿ zmarmins crapʿakēr.
- Translation by Robert W. Thomson
- A column of light descended like a rainbow from heaven, surrounding and enveloping the bodies of the martyrs.
- Եւ սիւն լուսոյ ըստ օրինակի ծիածանի իջեալ յերկնից՝ շուրջ պարուրեալ զնահատակաց զմարմինս ծրափակէր։
- 5th century, Eusebius of Emesa, Meknutʿiwnkʿ utʿamatean grocʿ Astuacašnčʿin [Commentary on Octateuch] :
- Ա՛յլ ինչ ասէ․ ոչ եղիցի այդու նշան՝ եթէ փարատումն անձրեւի ծիածանաւդ լինիցի, նա եւ ոչ ուխտն այն այնպէս հաստատուն կայցէ․ քանզի եւ զքսան աւր բազում անգամ չերեւի ծիածանն՝ վասն անձրեւին յաճախութեան։
- Áyl inčʿ asē; očʿ ełicʿi aydu nšan, etʿē pʿaratumn anjrewi ciacanawd linicʿi, na ew očʿ uxtn ayn aynpēs hastatun kaycʿē; kʿanzi ew zkʿsan awr bazum angam čʿerewi ciacann, vasn anjrewin yačaxutʿean.
- Ա՛յլ ինչ ասէ․ ոչ եղիցի այդու նշան՝ եթէ փարատումն անձրեւի ծիածանաւդ լինիցի, նա եւ ոչ ուխտն այն այնպէս հաստատուն կայցէ․ քանզի եւ զքսան աւր բազում անգամ չերեւի ծիածանն՝ վասն անձրեւին յաճախութեան։
- 6th century, Philo of Alexandria, I linelutʿeann xndrocʿ ew lucmancʿ [Quaestiones et Solutiones in Genesim] :[7]
- Ոմանք կարծեն աղեղն ասել զ՚ի յոմանցն կոչեցեալ Արամազդայ գօտի, ի ձեւոյն զհաստատուն նշանակ առեալ վասն ծիածանին։
- Omankʿ karcen ałełn asel z’i yomancʿn kočʿecʿeal Aramazday gōti, i jewoyn zhastatun nšanak aṙeal vasn ciacanin.
- Translation by Mkrtičʿ Awgerean
- Quidam autumant arcum dicere illud, quod a nonոսllis Zona Jovis appellatur, ex figura constantem referentes similitudinem ob iridem.
- Ոմանք կարծեն աղեղն ասել զ՚ի յոմանցն կոչեցեալ Արամազդայ գօտի, ի ձեւոյն զհաստատուն նշանակ առեալ վասն ծիածանին։
- 10/13th century, Tʿovmay Arcruni and Ananun, Patmutʿiwn tann Arcruneacʿ [History of the House of Artsrunik] :[8][9]
- և խոստացեալ պատարագընկալին՝ ոչ ևս զնոյն հատուցանել երկրի ուխտ յաւիտենական հաստատեալ՝ զաղեղն իմ եդից յամպս, որ է ծիածանդ, զոր ոմանք հուր մեկնեալ յամպոյ ասացին, և որդիք տարրապաշտիցն՝ գօտի Արամազդայ։
- ew xostacʿeal pataragənkalin, očʿ ews znoyn hatucʿanel erkri uxt yawitenakan hastateal, załełn im edicʿ yamps, or ē ciacand, zor omankʿ hur mekneal yampoy asacʿin, ew ordikʿ tarrapašticʿn, gōti Aramazday.
- Translation by Robert W. Thomson
- He who received the offerings promised no more to inflict that same punishment on men and established an eternal covenant: “I shall place my arc in the clouds,” which is the rainbow. Some say that it is fire emerging from cloud, and those who worship the elements (say it is) the belt of Aramazd.
- և խոստացեալ պատարագընկալին՝ ոչ ևս զնոյն հատուցանել երկրի ուխտ յաւիտենական հաստատեալ՝ զաղեղն իմ եդից յամպս, որ է ծիածանդ, զոր ոմանք հուր մեկնեալ յամպոյ ասացին, և որդիք տարրապաշտիցն՝ գօտի Արամազդայ։
- halo (of a moon)
Usage notes
In the Bible, translates Ancient Greek ἶρις (îris).
Declension
i-a-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | ծիածան (ciacan) | ծիածանք (ciacankʿ) | |
| genitive | ծիածանի (ciacani) | ծիածանաց (ciacanacʿ) | |
| dative | ծիածանի (ciacani) | ծիածանաց (ciacanacʿ) | |
| accusative | ծիածան (ciacan) | ծիածանս (ciacans) | |
| ablative | ծիածանէ (ciacanē) | ծիածանաց (ciacanacʿ) | |
| instrumental | ծիածանաւ (ciacanaw) | ծիածանաւք = ծիածանօք (ciacanawkʿ = ciacanōkʿ) | |
| locative | ծիածանի (ciacani) | ծիածանս (ciacans) |
Derived terms
- ծիածանածաւալ (ciacanacawal)
Descendants
- Armenian: ծիածան (ciacan)
References
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden, Boston: Brill, page 339
- Martirosyan, Hrach (2019), “Traces of Indo-European ‘Father Sky, God’ in Armenian”, in U. Bläsing, J. Dum-Tragut, T.M. van Lint, editors, Armenian, Hittite, and Indo-European Studies: A Commemoration Volume for Jos J.S. Weitenberg (Hebrew University Armenian Studies; 15), Leuven: Peeters, pages 201–203
- Petrosyan, Armen (2010), “Ciacanə hayocʿ patkeracʿumnerum. hamematakan kʿnnutʿyun [Rainbow in Armenian Tradition. Comparative Analysis]”, in Patma-banasirakan handes [Historical-Philological Journal] (in Armenian), issue 3, pages 198–219
- Zōhrapean, Yovhannēs, editor (1805) Astuacašunčʿ matean Hin ew Nor Ktakaranacʿ [Bible: Scriptures of the Old and New Testaments], volume IV, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 567
- Łazar Pʿarpecʿi (1904), G. Tēr-Mkrtčʿean and St. Malxasean, editors, Patmutʿiwn Hayocʿ ew tʿułtʿ aṙ Vahan Mamikonean [History of Armenia and Letter to Vahan Mamikonian] (Patmagirkʿ hayocʿ; I.4), Tiflis: Aragatip Mnacʿakan Martiroseancʿi, page 102
- Thomson, Robert W. (1991) The History of Łazar Pʿarpecʿi (Columbia University Program in Armenian Studies. Suren D. Fesjian Academic Publications; 4), Atlanta, Georgia: Scholars Press, page 152
- Awgereancʿ, Mkrtičʿ (1826) Pʿiloni Ebrayecʿwoy mnacʿordkʿ i hays, or en Meknutʿiwn Cnndocʿ ew Elicʿ, Čaṙkʿ i Sampʿson, i Yovnan, ew yeris mankuns kam i hreštaks [Philonis Judaei paralipomena armena. Libri videlicet quatuor in Genesin, libri duo in Exodum, sermo unus de Sampsone, alter de Iona, tertius de tribus angelis Abraamo apparentibus], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 148a
- Tʿovma Arcruni ew Ananun (2006), M. H. Darbinyan-Melikʿyan, editor, Patmutʿiwn Tann Arcruneacʿ [History of the House of Artsrunik], critical text with introduction and commentary, Yerevan: Magaghat, page 25
- Thomson, Robert W. (1985) Thomas Artsruni, History of the House of the Artsrunik‘: translation and commentary (Byzantine texts in translation), Detroit, Michigan: Wayne State University Press, page 81
Further reading
- Ačaṙean, Hračʿeay (1973), “ծիածան”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume II, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 454b
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837), “ծիածան”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- J̌ahukyan, Geworg (2010), “ծիածան”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, page 362a
- Olsen, Birgit Anette (1999) The noun in Biblical Armenian: origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage (Trends in linguistics. Studies and monographs; 119), Berlin, New York: Mouton de Gruyter, page 943
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “ծիածան”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy