ծեծեմ
Old Armenian
Etymology
Uncertain.
Scheftelowitz connects with Sanskrit जज (jaja, “warrior”), जजति (jajati, “to fight”). This is accepted by Ačaṙean who reconstructs Proto-Indo-European *ǵeǵ- for both, adducing also Sanskrit जञ्जति (jañjati, “to fight”) and Old Armenian ծանծ (canc, “chaff”) as cognates. According to Ačaṙean, Georgian წეწავს (c̣ec̣avs, “tousle, dishevel something; make a mess of something; card the wool”), წეწვა (c̣ec̣va, “carding of wool; tousling of hair; tearing out of tufts of hair”), ძეძგავს (ʒeʒgavs, “pound, pulp something; thrash somebody”), ძეძგვა (ʒeʒgva, “pounding, pulping; thrashing somebody; hitting somebody hard”) are borrowed from Armenian.
J̌ahukyan is skeptical of the above Indo-European etymology, because a reconstruction *ǵeǵ- is missing from Pokorny and Mayrhofer, and wonders if we are dealing with a borrowing from Kartvelian, if the above Georgian words are not borrowed from Armenian.
Verb
ծեծեմ • (cecem)
- (transitive) to strike, beat
- 5th century, Pʿawstos Buzand, Hayoc Patmutʿiwnʿ [History of the Armenians] V.4:[1][2]
- Եւ հասանէր Ուռնայրի արքային Աղուանից ի փախստեանն, եւ նիզակաբնաւն ի կառափն մատուցեալ ծեծէր բազում, ասելով՝ թէ այդմ շնորհս կալ, զի այր թագաւոր ես, եւ թագ ունիս․ ես ոչ սպանից զայր թագաւոր, թէ կարի նեղ հասցէ ինձ: Եւ ութ հեծելով թոյլ ետ նմա փախչել գնալ յաշխարհն Աղուանից:
- Ew hasanēr Uṙnayri arkʿayin Ałuanicʿ i pʿaxsteann, ew nizakabnawn i kaṙapʿn matucʿeal cecēr bazum, aselov, tʿē aydm šnorhs kal, zi ayr tʿagawor es, ew tʿag unis; es očʿ spanicʿ zayr tʿagawor, tʿē kari neł hascʿē inj: Ew utʿ hecelov tʿoyl et nma pʿaxčʿel gnal yašxarhn Ałuanicʿ:
- Translation by Nina G. Garsoïan
- And he caught up with Uṙnayr king of Ałuankʿ, who was fleeing, and struck him over the head with many blows of the shaft of his lance, saying, "Be grateful that you are a king and wear a crown, for I will not kill a king, even though great harm come to me." And he allowed him to escape with eight horsemen and go to the realm of Ałuankʿ.
- Եւ հասանէր Ուռնայրի արքային Աղուանից ի փախստեանն, եւ նիզակաբնաւն ի կառափն մատուցեալ ծեծէր բազում, ասելով՝ թէ այդմ շնորհս կալ, զի այր թագաւոր ես, եւ թագ ունիս․ ես ոչ սպանից զայր թագաւոր, թէ կարի նեղ հասցէ ինձ: Եւ ութ հեծելով թոյլ ետ նմա փախչել գնալ յաշխարհն Աղուանից:
- ծեծեմ զկուրծս ― cecem zkurcs ― to beat the breast
- (transitive) to crush, grind, pound
Conjugation
active
| infinitive | ծեծել (cecel) | participle | ծեծեցեալ, ծեծեալ (cececʿeal, ceceal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | ծեծեց- (cececʿ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ծեծեմ (cecem) | ծեծես (ceces) | ծեծէ (cecē) | ծեծեմք (cecemkʿ) | ծեծէք (cecēkʿ) | ծեծեն (cecen) | |
| imperfect | ծեծէի, ծեծեի* (cecēi, cecei*) | ծեծէիր, ծեծեիր* (cecēir, ceceir*) | ծեծէր (cecēr) | ծեծէաք, ծեծեաք* (cecēakʿ, ceceakʿ*) | ծեծէիք, ծեծեիք* (cecēikʿ, ceceikʿ*) | ծեծէին, ծեծեին* (cecēin, cecein*) | |
| aorist | ծեծեցի (cececʿi) | ծեծեցեր (cececʿer) | ծեծեաց (ceceacʿ) | ծեծեցաք (cececʿakʿ) | ծեծեցէք, ծեծեցիք (cececʿēkʿ, cececʿikʿ) | ծեծեցին (cececʿin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ծեծիցեմ (cecicʿem) | ծեծիցես (cecicʿes) | ծեծիցէ (cecicʿē) | ծեծիցեմք (cecicʿemkʿ) | ծեծիցէք (cecicʿēkʿ) | ծեծիցեն (cecicʿen) | |
| aorist | ծեծեցից (cececʿicʿ) | ծեծեսցես (cecescʿes) | ծեծեսցէ (cecescʿē) | ծեծեսցուք (cecescʿukʿ) | ծեծեսջիք (cecesǰikʿ) | ծեծեսցեն (cecescʿen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | ծեծեա՛ (ceceá) | — | — | ծեծեցէ՛ք (cececʿḗkʿ) | — | |
| cohortative | — | ծեծեսջի՛ր (cecesǰír) | — | — | ծեծեսջի՛ք (cecesǰíkʿ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ ծեծեր (mí cecer) | — | — | մի՛ ծեծէք (mí cecēkʿ) | — | |
| *rare | |||||||
mediopassive
| infinitive | ծեծել, ծեծիլ* (cecel, cecil*) | participle | ծեծեցեալ, ծեծեալ (cececʿeal, ceceal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | ծեծեց- (cececʿ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ծեծիմ (cecim) | ծեծիս (cecis) | ծեծի (ceci) | ծեծիմք (cecimkʿ) | ծեծիք (cecikʿ) | ծեծին (cecin) | |
| imperfect | ծեծէի (cecēi) | ծեծէիր (cecēir) | ծեծէր, ծեծիւր (cecēr, ceciwr) | ծեծէաք (cecēakʿ) | ծեծէիք (cecēikʿ) | ծեծէին (cecēin) | |
| aorist | ծեծեցայ (cececʿay) | ծեծեցար (cececʿar) | ծեծեցաւ (cececʿaw) | ծեծեցաք (cececʿakʿ) | ծեծեցայք (cececʿaykʿ) | ծեծեցան (cececʿan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | ծեծիցիմ (cecicʿim) | ծեծիցիս (cecicʿis) | ծեծիցի (cecicʿi) | ծեծիցիմք (cecicʿimkʿ) | ծեծիցիք (cecicʿikʿ) | ծեծիցին (cecicʿin) | |
| aorist | ծեծեցայց (cececʿaycʿ) | ծեծեսցիս (cecescʿis) | ծեծեսցի (cecescʿi) | ծեծեսցուք (cecescʿukʿ) | ծեծեսջիք (cecesǰikʿ) | ծեծեսցին (cecescʿin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | ծեծեա՛ց (ceceácʿ) | — | — | ծեծեցարո՛ւք (cececʿarúkʿ) | — | |
| cohortative | — | ծեծեսջի՛ր (cecesǰír) | — | — | ծեծեսջի՛ք (cecesǰíkʿ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ ծեծիր (mí cecir) | — | — | մի՛ ծեծիք (mí cecikʿ) | — | |
| *post-classical | |||||||
Derived terms
- ասղնածեծ (asłnacec)
- բրածեծ (bracec)
- գանածեծ (ganacec)
- թրածեծ (tʿracec)
- ծեծ (cec)
- ծեծած (cecac)
- ծեծածած (cecacac)
- կարկտածեծ (karktacec)
- ձիւնածեծ (jiwnacec)
- ոզորածեծ (ozoracec)
- ոլորածեծ (oloracec)
- ողորմածեծ (ołormacec)
- սրածեծ (sracec)
- քարածեծ (kʿaracec)
Descendants
- Armenian: ծեծել (cecel)
References
- Pʿawstos Buzandacʿi (1883), Kʿ. Patkanean, editor, Patmutʿiwn Hayocʿ, Saint Petersburg: Academy Press, page 166
- Garsoïan, Nina G. (1989) The Epic Histories Attributed to P‘awstos Buzand (Buzandaran Patmut‘iwnk‘), Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, page 193
Further reading
- Ačaṙean, Hračʿeay (1973), “ծեծ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume II, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 451ab
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836), “ծեծեմ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume I, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 1013c
- J̌ahukyan, Geworg (2010), “ծեծ”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, page 361ab
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “ծեծեմ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 309b
- Scheftelowitz, J. (1904), “Zur altarmenischen lautgeschichte”, in Beiträge zur kunde der indogermanischen Sprachen (in German), volume 28, page 295