խենէշ

խենէշ

Old Armenian

Alternative forms

• խէնէշ (xēnēš), խենեշ (xeneš), խէնեշ (xēneš)

Etymology

The origin is unknown.

Adjective

խենէշ • (xenēš)

1. effeminate, weak; dissolute, debauched, wanton
   • second half of 5th century or 6th century, Girkʿ Pitoyicʿ [Book of Chries] :[1]

     Որք ամենեւին զխենէշ վատասրտութիւնն արտաքոյ յիւրեանց վարեալ հալածեցին սահմանաց […]

     Orkʿ amenewin zxenēš vatasrtutʿiwnn artakʿoy yiwreancʿ vareal halacecʿin sahmanacʿ […]

   • second half of 5th century or 6th century, Girkʿ Pitoyicʿ [Book of Chries] :[2]

     Իսկ եթէ որք դիւցազանցն նմանեալք, այսգունակ բոլոր ասացեալ բարութեամբք յօրանան առձեռնպատրաստ, ապա անարեացն եւ ամենեւին խենէշ լքելոցն զի՞նչ ինչ ոչ բիւրապատիկ աղիտիցն վերաբերիցին թշուառութիւնք։

     Isk etʿē orkʿ diwcʿazancʿn nmanealkʿ, aysgunak bolor asacʿeal barutʿeambkʿ yōranan aṙjeṙnpatrast, apa anareacʿn ew amenewin xenēš lkʿelocʿn zi^?nčʿ inčʿ očʿ biwrapatik ałiticʿn verabericʿin tʿšuaṙutʿiwnkʿ.

   • second half of 5th century or 6th century, Girkʿ Pitoyicʿ [Book of Chries] :[3]

     Իսկ ոյք անվարժութեամբն դերեւանան, եւ անարի խենէշ տաղտկութեամբք զգածեալք լինին յամենայն վայելչական իրաց մերկք եւ կողոպուտք լինելով՝ զվերջին թշուառութեանցն ամբարեն կորուստ։

     Isk oykʿ anvaržutʿeambn derewanan, ew anari xenēš tałtkutʿeambkʿ zgacealkʿ linin yamenayn vayelčʿakan iracʿ merkkʿ ew kołoputkʿ linelov, zverǰin tʿšuaṙutʿeancʿn ambaren korust.

   • second half of 5th century or 6th century, Girkʿ Pitoyicʿ [Book of Chries] :[4]

     […] եւ այնպէս հարեալ կայ յոյժ պարաւանդելով կնատ եւ խէնէշ գոյացութեամբն։

     […] ew aynpēs hareal kay yoyž parawandelov knat ew xēnēš goyacʿutʿeambn.

   • second half of 5th century or 6th century, Girkʿ Pitoyicʿ [Book of Chries] :[5]

     Եւ կնացուցեալ յեղու ի խէնէշ վատասրտութիւն։

     Ew knacʿucʿeal yełu i xēnēš vatasrtutʿiwn.

   • second half of 5th century or 6th century, Girkʿ Pitoyicʿ [Book of Chries] :[6]

     […] խենէշ վատութեանն նշանակիչս ասել գոլ […]

     […] xenēš vatutʿeann nšanakičʿs asel gol […]

   • 6th century, Philo of Alexandria, I linelutʿeann xndrocʿ ew lucmancʿ [Quaestiones et Solutiones in Genesim] 4.49:[7][8]

     Արդ՝ զայս կարծիս հաստատեալ հաստատագոյն, զի մի՛ եւս խենէշ եւ թոյլ ի քեզ փոխեսցի […]

     Ard, zays karcis hastateal hastatagoyn, zi mí ews xenēš ew tʿoyl i kʿez pʿoxescʿi […]

     • Translation by Ralph Marcus

       And now that thou hast most firmly established these opinions, so that no longer may anything soft or dissolute change in thee […]

   • 6th century, Philo of Alexandria, I linelutʿeann xndrocʿ ew lucmancʿ [Quaestiones et Solutiones in Genesim] 4.166:[9][10]

     […] քանզի ընունելութիւն վատթարին եւ խենեշի թէպէտ եւ լիցի երբէք, սակաւաժամանակեայ է եւ առօրեայ […]

     […] kʿanzi ənunelutʿiwn vattʿarin ew xeneši tʿēpēt ew licʿi erbēkʿ, sakawažamanakeay ē ew aṙōreay […]

     • Translation by Ralph Marcus

       For the admission of evil and weakness, if it does sometimes occur, is shortlived and ephemeral […]

   • 6th century, Philo of Alexandria, I linelutʿeann xndrocʿ ew lucmancʿ [Quaestiones et Solutiones in Genesim] 4.183:[11][12]

     […] եւ զօրէն յոռւոյ եւ խենեշի կառավարի՝ զյարձակմունսն եւ զըմբահկելն եւ զվզանումն լծելոց ձիոցն ոչ կարացեալ արգելուլ […]

     […] ew zōrēn yoṙwoy ew xeneši kaṙavari, zyarjakmunsn ew zəmbahkeln ew zvzanumn lcelocʿ jiocʿn očʿ karacʿeal argelul […]

     • Translation by Ralph Marcus

       […] and, like a bad and weak charioteer, is unable to restrain the headlong course and wildness of yoked horses […]

Usage notes

In Philo, վատթարին եւ խենեշի (vattʿarin ew xeneši) translates Ancient Greek φαύλου (phaúlou).

Derived terms

• խենեշաբար (xenešabar)
• խենեշագոյն (xenešagoyn)
• խենեշանամ (xenešanam)
• խենեշացուցանեմ (xenešacʿucʿanem)
• խենեշեցուցանեմ (xenešecʿucʿanem)
• խենեշիմ (xenešim)
• խենեշութիւն (xenešutʿiwn)
• խենէշութիւն (xenēšutʿiwn)

 

Declension

i-a-type or i-type

	singular		plural
nominative	խենէշ (xenēš)		խենէշք (xenēškʿ)
genitive	խենեշի (xeneši)		? (?)
dative	խենեշի (xeneši)		? (?)
accusative	խենէշ (xenēš)		խենէշս (xenēšs)
ablative	խենեշէ (xenešē)		? (?)
instrumental	? (?)		? (?)
locative	խենեշի (xeneši)		խենէշս (xenēšs)
the instrumental singular and the genitive/dative/instrumental plural are not attested, which does not allow determining whether the word followed an i-type or an i-a-type declension

Descendants

• Armenian: խենեշ (xeneš)
• → Old Georgian: ხენეში (xeneši)

Further reading

• Ačaṙean, Hračʿeay (1973), “խենէշ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (in Armenian), volume II, 2nd edition, reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 358b, unknown origin
• Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837), “խենէշ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, connecting with Old Georgian ხენეში (xeneši)
• Hiwnkʿearpēyēntean, Yovhannēs (1894), “խէնէշ”, in Stugabanakan baṙaran hayocʿ lezui [Etymological Dictionary of the Armenian Language] (in Armenian), Constantinople: Tparan G. Paɫtatlean, page 156a, connecting with Persian خشنی‎ (xušnī, “unchaste woman, harlot”)
• J̌ahukyan (Džaukjan), Geworg (1967) Očerki po istorii dopisʹmennovo perioda armjanskovo jazyka [An Outline of the History of the Pre-Literary Period of the Armenian Language] (in Russian), Yerevan: Academy Press, page 112, deriving from Proto-Indo-European *ken- (“to scrape; scratch; rub”), with cognates in Proto-Germanic *hnaskuz, Ancient Greek κίναιδος (kínaidos)
• J̌ahukyan, Geworg (2010), “խենէշ”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, page 327a, tentatively repeating the 1967 etymology
• Kerestedjian, Bedros (1969) Étude philologique et lexicographique : de 6000 mots et noms arméniens avec des comparaisons de 100.000 mots de 900 langues et des données historiques et géographiques publ., avec une introd., par Kerest Haig avec des index des 900 langues et des 300 auteurs consultés et une liste des errata (in French), reprint of the 1945 London edition, Amsterdam: Philo Press, →ISBN, page 182, comparing inter alia to Arabic خُنْثَى‎ (ḵunṯā, “hermaphrodite”)
• Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “խենէշ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy

References

1. Muradyan, Gohar (1993) Girkʿ pitoyicʿ [Book of Chreia]‎, critical text with introduction and commentary, Yerevan: Academy Press, page 38, lines 15–16
2. Muradyan, Gohar (1993) Girkʿ pitoyicʿ [Book of Chreia]‎, critical text with introduction and commentary, Yerevan: Academy Press, page 39, lines 27–30
3. Muradyan, Gohar (1993) Girkʿ pitoyicʿ [Book of Chreia]‎, critical text with introduction and commentary, Yerevan: Academy Press, page 58, lines 20–23
4. Muradyan, Gohar (1993) Girkʿ pitoyicʿ [Book of Chreia]‎, critical text with introduction and commentary, Yerevan: Academy Press, page 132, lines 19–20
5. Muradyan, Gohar (1993) Girkʿ pitoyicʿ [Book of Chreia]‎, critical text with introduction and commentary, Yerevan: Academy Press, page 145, line 9
6. Muradyan, Gohar (1993) Girkʿ pitoyicʿ [Book of Chreia]‎, critical text with introduction and commentary, Yerevan: Academy Press, page 231, line 19
7. Awgereancʿ, Mkrtičʿ (1826) Pʿiloni Ebrayecʿwoy mnacʿordkʿ i hays, or en Meknutʿiwn Cnndocʿ ew Elicʿ, Čaṙkʿ i Sampʿson, i Yovnan, ew yeris mankuns kam i hreštaks [Philonis Judaei paralipomena armena. Libri videlicet quatuor in Genesin, libri duo in Exodum, sermo unus de Sampsone, alter de Iona, tertius de tribus angelis Abraamo apparentibus], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 373
8. Marcus, Ralph (1953) Philo: Supplement I: Questions and Answers on Genesis (The Loeb Classical Library), Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, page 325
9. Awgereancʿ, Mkrtičʿ (1826) Pʿiloni Ebrayecʿwoy mnacʿordkʿ i hays, or en Meknutʿiwn Cnndocʿ ew Elicʿ, Čaṙkʿ i Sampʿson, i Yovnan, ew yeris mankuns kam i hreštaks [Philonis Judaei paralipomena armena. Libri videlicet quatuor in Genesin, libri duo in Exodum, sermo unus de Sampsone, alter de Iona, tertius de tribus angelis Abraamo apparentibus], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 373
10. Marcus, Ralph (1953) Philo: Supplement I: Questions and Answers on Genesis (The Loeb Classical Library), Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, pages 232–233
11. Awgereancʿ, Mkrtičʿ (1826) Pʿiloni Ebrayecʿwoy mnacʿordkʿ i hays, or en Meknutʿiwn Cnndocʿ ew Elicʿ, Čaṙkʿ i Sampʿson, i Yovnan, ew yeris mankuns kam i hreštaks [Philonis Judaei paralipomena armena. Libri videlicet quatuor in Genesin, libri duo in Exodum, sermo unus de Sampsone, alter de Iona, tertius de tribus angelis Abraamo apparentibus], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 585
12. Marcus, Ralph (1953) Philo: Supplement I: Questions and Answers on Genesis (The Loeb Classical Library), Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, page 467