խեթեմ
Old Armenian
Etymology
The root is խեթ- (xetʿ-), according to Ačaṙean, J̌ahukyan and Martirosyan, an ablaut grade of խայթ (xaytʿ) and thus from Proto-Indo-European *kh₂eyd-. The form խեթկեմ (xetʿkem) also belongs here.
On the other hand, Vogt derives խեթկեմ (xetʿkem) from Old Georgian ხეთქა (xetka). However, Ačaṙean considers the latter itself an Armenian borrowing.
Verb
խեթեմ • (xetʿem)
- (transitive) to push, to shove
Conjugation
active
| infinitive | խեթել (xetʿel) | participle | խեթեցեալ, խեթեալ (xetʿecʿeal, xetʿeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | խեթեց- (xetʿecʿ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | խեթեմ (xetʿem) | խեթես (xetʿes) | խեթէ (xetʿē) | խեթեմք (xetʿemkʿ) | խեթէք (xetʿēkʿ) | խեթեն (xetʿen) | |
| imperfect | խեթէի, խեթեի* (xetʿēi, xetʿei*) | խեթէիր, խեթեիր* (xetʿēir, xetʿeir*) | խեթէր (xetʿēr) | խեթէաք, խեթեաք* (xetʿēakʿ, xetʿeakʿ*) | խեթէիք, խեթեիք* (xetʿēikʿ, xetʿeikʿ*) | խեթէին, խեթեին* (xetʿēin, xetʿein*) | |
| aorist | խեթեցի (xetʿecʿi) | խեթեցեր (xetʿecʿer) | խեթեաց (xetʿeacʿ) | խեթեցաք (xetʿecʿakʿ) | խեթեցէք, խեթեցիք (xetʿecʿēkʿ, xetʿecʿikʿ) | խեթեցին (xetʿecʿin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | խեթիցեմ (xetʿicʿem) | խեթիցես (xetʿicʿes) | խեթիցէ (xetʿicʿē) | խեթիցեմք (xetʿicʿemkʿ) | խեթիցէք (xetʿicʿēkʿ) | խեթիցեն (xetʿicʿen) | |
| aorist | խեթեցից (xetʿecʿicʿ) | խեթեսցես (xetʿescʿes) | խեթեսցէ (xetʿescʿē) | խեթեսցուք (xetʿescʿukʿ) | խեթեսջիք (xetʿesǰikʿ) | խեթեսցեն (xetʿescʿen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | խեթեա՛ (xetʿeá) | — | — | խեթեցէ՛ք (xetʿecʿḗkʿ) | — | |
| cohortative | — | խեթեսջի՛ր (xetʿesǰír) | — | — | խեթեսջի՛ք (xetʿesǰíkʿ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ խեթեր (mí xetʿer) | — | — | մի՛ խեթէք (mí xetʿēkʿ) | — | |
| *rare | |||||||
mediopassive
| infinitive | խեթել, խեթիլ* (xetʿel, xetʿil*) | participle | խեթեցեալ, խեթեալ (xetʿecʿeal, xetʿeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | խեթեց- (xetʿecʿ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | խեթիմ (xetʿim) | խեթիս (xetʿis) | խեթի (xetʿi) | խեթիմք (xetʿimkʿ) | խեթիք (xetʿikʿ) | խեթին (xetʿin) | |
| imperfect | խեթէի (xetʿēi) | խեթէիր (xetʿēir) | խեթէր, խեթիւր (xetʿēr, xetʿiwr) | խեթէաք (xetʿēakʿ) | խեթէիք (xetʿēikʿ) | խեթէին (xetʿēin) | |
| aorist | խեթեցայ (xetʿecʿay) | խեթեցար (xetʿecʿar) | խեթեցաւ (xetʿecʿaw) | խեթեցաք (xetʿecʿakʿ) | խեթեցայք (xetʿecʿaykʿ) | խեթեցան (xetʿecʿan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | խեթիցիմ (xetʿicʿim) | խեթիցիս (xetʿicʿis) | խեթիցի (xetʿicʿi) | խեթիցիմք (xetʿicʿimkʿ) | խեթիցիք (xetʿicʿikʿ) | խեթիցին (xetʿicʿin) | |
| aorist | խեթեցայց (xetʿecʿaycʿ) | խեթեսցիս (xetʿescʿis) | խեթեսցի (xetʿescʿi) | խեթեսցուք (xetʿescʿukʿ) | խեթեսջիք (xetʿesǰikʿ) | խեթեսցին (xetʿescʿin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | խեթեա՛ց (xetʿeácʿ) | — | — | խեթեցարո՛ւք (xetʿecʿarúkʿ) | — | |
| cohortative | — | խեթեսջի՛ր (xetʿesǰír) | — | — | խեթեսջի՛ք (xetʿesǰíkʿ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ խեթիր (mí xetʿir) | — | — | մի՛ խեթիք (mí xetʿikʿ) | — | |
| *post-classical | |||||||
Derived terms
- անխեթկելի (anxetʿkeli)
- առխեթեմ (aṙxetʿem)
- առհեթեմ (aṙhetʿem)
- խեթկալ (xetʿkal)
- խեթկեմ (xetʿkem)
- խեթկիչ (xetʿkičʿ)
- խեթկումն (xetʿkumn)
- խեթումն (xetʿumn)
Descendants
- Armenian: խեթել (xetʿel)
- →? Old Georgian: ხეთქა (xetka)
References
- Ačaṙean, Hračʿeay (1973), “խեթ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume II, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 355a
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837), “խեթեմ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- J̌ahukyan, Geworg (1987) Hayocʿ lezvi patmutʿyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, pages 147, 191
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden, Boston: Brill, page 325
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “խեթեմ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Vogt, Hans (1938), “Arménien et Caucasique du Sud”, in Norsk Tidsskrift for Sprogvidenskap (in French), volume 9, Oslo: H. Aschehoug & Co. (W. Nygaard), page 332 of 321–338