խանձեմ
Old Armenian
Alternative forms
- խանծեմ (xancem)
Etymology
The root is խանձ- (xanj-), perhaps from Proto-Indo-European *kʰn̥d-s-ós and related to խանդ (xand).
Verb
խանձեմ • (xanjem)
- (transitive) to scorch, singe, sear
- խանձել զպատերազմ ― xanjel zpaterazm ― to inflame to war, to kindle the flames of war
- խանձել զհուր ապստամբութեան ― xanjel zhur apstambutʿean ― to stir up the fire of rebellion
- 16th century, Grigoris Ałtʿamarcʿi, Tałer [Poems] [1][2]:
- Հագարացիք օրինօք թիւր
Զազգըս խանձեն (var. խանծեն) որպէս ըզհուր։- Hagaracʿikʿ ōrinōkʿ tʿiwr
Zazgəs xanjen (var. xancen) orpēs əzhur.
- Translation by S. Peter Cowe
- The Hagarites with perverted laws
Sear my nation like fire.
- The Hagarites with perverted laws
- Hagaracʿikʿ ōrinōkʿ tʿiwr
- Հագարացիք օրինօք թիւր
- (in the mediopassive, intransitive) to roast, to broil, to scorch, to burn, to glow
- (in the mediopassive, intransitive, figuratively) to be fired with, to bend one's whole soul to, to become attached to, to apply oneself to, to get accustomed or inured to, to give oneself up to
- (in the mediopassive, intransitive, figuratively) to be eager, to long, to burn with envy or desire, to be enamoured of, to be smitten with, to burn with love, to be mad with love for
- խանձիլ յանառակութիւնս ― xanjil yanaṙakutʿiwns ― to be sunk in dissoluteness
Conjugation
active
| infinitive | խանձել (xanjel) | participle | խանձեցեալ, խանձեալ (xanjecʿeal, xanjeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | խանձեցուցանեմ (xanjecʿucʿanem) | aorist stem | խանձեց- (xanjecʿ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | խանձեմ (xanjem) | խանձես (xanjes) | խանձէ (xanjē) | խանձեմք (xanjemkʿ) | խանձէք (xanjēkʿ) | խանձեն (xanjen) | |
| imperfect | խանձէի, խանձեի* (xanjēi, xanjei*) | խանձէիր, խանձեիր* (xanjēir, xanjeir*) | խանձէր (xanjēr) | խանձէաք, խանձեաք* (xanjēakʿ, xanjeakʿ*) | խանձէիք, խանձեիք* (xanjēikʿ, xanjeikʿ*) | խանձէին, խանձեին* (xanjēin, xanjein*) | |
| aorist | խանձեցի (xanjecʿi) | խանձեցեր (xanjecʿer) | խանձեաց (xanjeacʿ) | խանձեցաք (xanjecʿakʿ) | խանձեցէք, խանձեցիք (xanjecʿēkʿ, xanjecʿikʿ) | խանձեցին (xanjecʿin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | խանձիցեմ (xanjicʿem) | խանձիցես (xanjicʿes) | խանձիցէ (xanjicʿē) | խանձիցեմք (xanjicʿemkʿ) | խանձիցէք (xanjicʿēkʿ) | խանձիցեն (xanjicʿen) | |
| aorist | խանձեցից (xanjecʿicʿ) | խանձեսցես (xanjescʿes) | խանձեսցէ (xanjescʿē) | խանձեսցուք (xanjescʿukʿ) | խանձեսջիք (xanjesǰikʿ) | խանձեսցեն (xanjescʿen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | խանձեա՛ (xanjeá) | — | — | խանձեցէ՛ք (xanjecʿḗkʿ) | — | |
| cohortative | — | խանձեսջի՛ր (xanjesǰír) | — | — | խանձեսջի՛ք (xanjesǰíkʿ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ խանձեր (mí xanjer) | — | — | մի՛ խանձէք (mí xanjēkʿ) | — | |
| *rare | |||||||
mediopassive
| infinitive | խանձել, խանձիլ* (xanjel, xanjil*) | participle | խանձեցեալ, խանձեալ (xanjecʿeal, xanjeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | խանձեցուցանեմ (xanjecʿucʿanem) | aorist stem | խանձեց- (xanjecʿ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | խանձիմ (xanjim) | խանձիս (xanjis) | խանձի (xanji) | խանձիմք (xanjimkʿ) | խանձիք (xanjikʿ) | խանձին (xanjin) | |
| imperfect | խանձէի (xanjēi) | խանձէիր (xanjēir) | խանձէր, խանձիւր (xanjēr, xanjiwr) | խանձէաք (xanjēakʿ) | խանձէիք (xanjēikʿ) | խանձէին (xanjēin) | |
| aorist | խանձեցայ (xanjecʿay) | խանձեցար (xanjecʿar) | խանձեցաւ (xanjecʿaw) | խանձեցաք (xanjecʿakʿ) | խանձեցայք (xanjecʿaykʿ) | խանձեցան (xanjecʿan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | խանձիցիմ (xanjicʿim) | խանձիցիս (xanjicʿis) | խանձիցի (xanjicʿi) | խանձիցիմք (xanjicʿimkʿ) | խանձիցիք (xanjicʿikʿ) | խանձիցին (xanjicʿin) | |
| aorist | խանձեցայց (xanjecʿaycʿ) | խանձեսցիս (xanjescʿis) | խանձեսցի (xanjescʿi) | խանձեսցուք (xanjescʿukʿ) | խանձեսջիք (xanjesǰikʿ) | խանձեսցին (xanjescʿin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | խանձեա՛ց (xanjeácʿ) | — | — | խանձեցարո՛ւք (xanjecʿarúkʿ) | — | |
| cohortative | — | խանձեսջի՛ր (xanjesǰír) | — | — | խանձեսջի՛ք (xanjesǰíkʿ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ խանձիր (mí xanjir) | — | — | մի՛ խանձիք (mí xanjikʿ) | — | |
| *post-classical | |||||||
Derived terms
- անխանձ (anxanj)
- արիւնախանծ (ariwnaxanc)
- արիւնախանձ (ariwnaxanj)
- գիշախանծ (gišaxanc)
- գիշախանձ (gišaxanj)
- գիշախանձեալ (gišaxanjeal)
- խանծ (xanc)
- խանձ (xanj)
- խանձական (xanjakan)
- խանձառ (xanjaṙ)
- խանձատ (xanjat)
- խանձատեմ (xanjatem)
- խանձեցուցանեմ (xanjecʿucʿanem)
- խանձիր (xanjir)
- խանձող (xanjoł)
- խանձողանամ (xanjołanam)
- խանձողեմ (xanjołem)
- խանձոտեմ (xanjotem)
- խանձոց (xanjocʿ)
- խանձրահամ (xanjraham)
- խանձրահամեալ (xanjrahameal)
- խանձրահոտ (xanjrahot)
- խանձրահոտեալ (xanjrahoteal)
- կիզախանձեալ (kizaxanjeal)
- հրախանձ (hraxanj)
- մատակախանձ (matakaxanj)
- մարդախանձ (mardaxanj)
- մարդախանձութիւն (mardaxanjutʿiwn)
Descendants
- Armenian: խանձել (xanjel)
References
- Cowe, S. Peter (2019), “The object of Ałtʿamarʿci’s affections”, in U. Bläsing, J. Dum-Tragut, T.M. van Lint, editors, Armenian, Hittite, and Indo-European Studies: A Commemoration Volume for Jos J.S. Weitenberg (Hebrew University Armenian Studies; 15), Leuven: Peeters, page 63
- Avdalbegyan, Mayis (1963) Grigoris Ałtʿamarcʿi : XVI d. : Usumnasirutʿyun, kʿnnakan bnagrer ew canotʿagrutʿyunner [Grigoris Ałtʿamarcʿi : 16th c. : Study, critical text, and annotations] (Miǰnadaryan hay tałerguner; 6), Yerevan: Academy Press, page 142
Further reading
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden, Boston: Brill, page 326
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837), “խանձեմ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Ačaṙean, Hračʿeay (1971–1979), “խանդ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “խանձեմ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy