զայրանամ

Old Armenian

Etymology

Possibly from զ- (z-) +‎ այրեմ (ayrem, “to burn”) or *այր (*ayr, “fire”) +‎ -ան- (-an-), literally, “to become kindled, to be inflamed”.[1][2][3][4][5][6][7] Alternatively, perhaps borrowed from Middle Iranian *zār (“anger; torment”), compare Middle Persian [Book Pahlavi needed] (ʾzʾr /āzār/, “torment”), Parthian 𐫉𐫀𐫡‎ (zʾr /zār/, “suffering”), Baluchi ‎ (zâr, “anger”), from Proto-Iranian *járati (“to vex; to be angry”).

Verb

զայրանամ • (zayranam) (intransitive)

to become angry
- 5th century, Bible, Mark 8.12:[8]
  Եւ զայրացա՛ւ ի յոգի իւր՝ և ասէ՝ զի՞ է զի ազգս այս նշան խնդրէ՝ ամէ՛ն ասեմ ձեզ՝ թե տացի նշան ազգիս այսմիկ։
  Ew zayracʿáw i yogi iwr, ew asē, zi^? ē zi azgs ays nšan xndrē, amḗn asem jez, tʿe tacʿi nšan azgis aysmik.
  Translation by King James Bible
  And he sighed deeply in his spirit, and saith, Why doth this generation seek after a sign? verily I say unto you, There shall no sign be given unto this generation.
- 5th century, Bible, Mark 14.5:[9]
  Մա՛րթ էր զայդ եւղ վաճառել աւելի քան երեքարիւր դահեկանի․ և տալ աղքատաց՝ և զայրանայի՛ն նմա յոյժ։
  Mártʿ ēr zayd ewł vačaṙel aweli kʿan erekʿariwr dahekani; ew tal ałkʿatacʿ, ew zayranayín nma yoyž.
  Translation by King James Bible
  For it might have been sold for more than three hundred pence, and have been given to the poor. And they murmured against her.
- 5th century, Bible, John 11.33:[10]
  ՅՍ՟ իբրև ետես զնա զի լայր․ և որ ընդ նմա եին հրեայքն լային․ խռովեցա՛ւ յոգի իւր իբրև զայրացեալ:
  YS. ibrew etes zna zi layr; ew or ənd nma ein hreaykʿn layin; xṙovecʿáw yogi iwr ibrew zayracʿeal:
  Translation by King James Bible
  When Jesus therefore saw her weeping, and the Jews also weeping which came with her, he groaned in the spirit, and was troubled.
- 5th century, Bible, John 11.38:[10]
  ՅՍ՟ դարձեալ զայրացեալ ընդ միտս իւր․ գա՛յ ի գերեզմանն։ Եւ էր այր մի, եւ վէ՛մ մի եդեալ ի վերայ նորա։
  YS. darjeal zayracʿeal ənd mits iwr; gáy i gerezmann. Ew ēr ayr mi, ew vḗm mi edeal i veray nora.
  Translation by King James Bible
  Jesus therefore again groaning in himself cometh to the grave. It was a cave, and a stone lay upon it.
(of a disease) to worsen, to be exacerbated
Synonyms: սաստկանամ (sastkanam), զօրանամ (zōranam), աճեմ (ačem)
- 5th century, Bible, Mark 5.25–26:[11]
  Եւ կին մի էր ի տեռատեսութեան արեան զերկոտասա՛ն ամ՝ և յոյժ վշտացեալ ի բազում բժշկաց․ և ծախեալ զինչս իւր զամենայն և չէր ինչ օգտեալ՝ այղ ևս առաւել զայրացեալ։
  Ew kin mi ēr i teṙatesutʿean arean zerkotasán am, ew yoyž vštacʿeal i bazum bžškacʿ; ew caxeal zinčʿs iwr zamenayn ew čʿēr inčʿ ōgteal, aył ews aṙawel zayracʿeal.
  Translation by King James Bible
  And a certain woman, which had an issue of blood twelve years, and had suffered many things of many physicians, and had spent all that she had, and was nothing bettered, but rather grew worse.
- 5th century, Bible, Deuteronomy 28.27:[12]
  Հարցէ զքեզ տէր կեղով եգիպտացոցն եւ թանչիւք եւ զայրացեալ քոսով, և մնով, զի մի կարասցես բժշկել։
  Harcʿē zkʿez tēr kełov egiptacʿocʿn ew tʿančʿiwkʿ ew zayracʿeal kʿosov, ew mnov, zi mi karascʿes bžškel.
  Translation by New English Translation of the Septuagint
  May the Lord strike you with an Egyptian festering sore in the seats and with severe itch and scratching so that you cannot be healed.

Usage notes

In Mark 8:12, translates Ancient Greek ἀναστενάζω (anastenázō).
In Mark 14:5 and in John, translates έμβριμάομαι (émbrimáomai).
In Mark 5:26, զայրացեալ (zayracʿeal) translates εἰς τὸ χεῖρον ἐλθοῦσα (eis tò kheîron elthoûsa).
In Deuteronomy, զայրացեալ քոսով (zayracʿeal kʿosov) translates ψώρᾳ ἀγρίᾳ (psṓrāi agríāi).

Conjugation

mediopassive

person		singular			plural
infinitive		զայրանալ (zayranal)		participle	ցայրացեալ (cʿayracʿeal)
causative		ցայրացուցանեմ (cʿayracʿucʿanem)		aorist stem	ցայրաց- (cʿayracʿ-)
person		1^st person	2^nd person	3^rd person	1^st person	2^nd person	3^rd person
indicative		ես	դու	նա	մեք	դուք	նոքա
	present	զայրանամ (zayranam)	զայրանաս (zayranas)	զայրանայ (zayranay)	զայրանամք (zayranamkʿ)	զայրանայք (zayranaykʿ)	զայրանան (zayranan)
	imperfect	զայրանայի (zayranayi)	զայրանայիր (zayranayir)	զայրանայր (zayranayr)	զայրանայաք (zayranayakʿ)	զայրանայիք (zayranayikʿ)	զայրանային (zayranayin)
	aorist	ցայրացայ (cʿayracʿay)	ցայրացար (cʿayracʿar)	ցայրացաւ (cʿayracʿaw)	ցայրացաք (cʿayracʿakʿ)	ցայրացայք (cʿayracʿaykʿ)	ցայրացան (cʿayracʿan)
subjunctive		ես	դու	նա	մեք	դուք	նոքա
	present	զայրանայցիմ (zayranaycʿim)	զայրանայցիս (zayranaycʿis)	զայրանայցի (zayranaycʿi)	զայրանայցիմք (zayranaycʿimkʿ)	զայրանայցիք (zayranaycʿikʿ)	զայրանայցին (zayranaycʿin)
	aorist	ցայրացայց (cʿayracʿaycʿ)	զայրասցիս (zayrascʿis)	զայրասցի (zayrascʿi)	զայրասցուք (zayrascʿukʿ)	զայրասջիք (zayrasǰikʿ)	զայրասցին (zayrascʿin)
imperatives		—	(դու)	—	—	(դուք)	—
	imperative	—	ցայրացի՛ր (cʿayracʿír)	—	—	ցայրացարո՛ւք (cʿayracʿarúkʿ)	—
	cohortative	—	զայրասջի՛ր (zayrasǰír)	—	—	զայրասջի՛ք (zayrasǰíkʿ)	—
	prohibitive	—	մի՛ զայրանար (mí zayranar)	—	—	մի՛ զայրանայք (mí zayranaykʿ)	—

Derived terms

անզայր (anzayr)
գարնանազայր (garnanazayr)
դիւրազայրացող (diwrazayracʿoł)
զայրագին (zayragin)
զայրագնաբար (zayragnabar)
զայրագնացուցանեմ (zayragnacʿucʿanem)
զայրագնեցուցանեմ (zayragnecʿucʿanem)
զայրագնիմ (zayragnim)
զայրագնութիւն (zayragnutʿiwn)
զայրական (zayrakan)
զայրանք (zayrankʿ)
զայրացաբար (zayracʿabar)
զայրացկոտ (zayracʿkot)
զայրացութիւն (zayracʿutʿiwn)
զայրացուկք (zayracʿukkʿ)
զայրացումն (zayracʿumn)
զայրացուցանեմ (zayracʿucʿanem)
զայրացուք (zayracʿukʿ)
զայրոյթ (zayroytʿ)
զայրութիւն (zayrutʿiwn)
զայրումն (zayrumn)
զայրուց (zayrucʿ)

Descendants

> Middle Armenian: զայրնալ (zayrnal) (inherited)
→ Armenian: զայրանալ (zayranal) (learned)

References

Hübschmann, Heinrich (1897) Armenische Grammatik. 1. Theil: Armenische Etymologie (in German), Leipzig: Breitkopf & Härtel, page 418
Hübschmann, Heinrich (1906), “Armeniaca”, in Indogermanische Forschungen (in German), volume 19, page 461
Meillet, Antoine (1913) Altarmenisches Elementarbuch (in German), Heidelberg: C. Winter, page 34
Vendryes, Joseph (1924), “Sur la valeur des présents grecs en -άνω”, in ΑΝΤΙΔΩΡΟΝ. Festschrift Jacob Wackernagel zur Vollendung des 70 Lebensjahres‎ (in French), Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, page 273 of 265–273
Ačaṙean, Hračʿeay (1971), “այրել”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume I, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 175b
Martirosyan, Hrach (2010), “ayrem”, in Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden, Boston: Brill, page 63
Kocharov, Petr (2019) Old Armenian nasal verbs : archaisms and innovations‎, Doctoral Thesis, Leiden University, page 155
Künzle, Beda O. (1984) Das altarmenische Evangelium / L'Evangile arménien ancien, volume I: Edition zweier altarmenischer Handschriften / Edition de deux manuscritsarméniens anciens, Bern, Frankfurt am Main and New York: Peter Lang, page 105a
Künzle, Beda O. (1984) Das altarmenische Evangelium / L'Evangile arménien ancien, volume I: Edition zweier altarmenischer Handschriften / Edition de deux manuscritsarméniens anciens, Bern, Frankfurt am Main and New York: Peter Lang, page 123b
Künzle, Beda O. (1984) Das altarmenische Evangelium / L'Evangile arménien ancien, volume I: Edition zweier altarmenischer Handschriften / Edition de deux manuscritsarméniens anciens, Bern, Frankfurt am Main and New York: Peter Lang, page 255
Künzle, Beda O. (1984) Das altarmenische Evangelium / L'Evangile arménien ancien, volume I: Edition zweier altarmenischer Handschriften / Edition de deux manuscritsarméniens anciens, Bern, Frankfurt am Main and New York: Peter Lang, page 231b
Cox, Claude E. (1981) The Armenian translation of Deuteronomy (Armenian texts and studies; 2), University of Pennsylvania: Scholars Press, pages 184