արտորալ
Armenian
Alternative forms
dialects
- dialectal forms recorded in dialectological notation
- արդօրալ (ardōral) – Kharberd, Nor Nakhichevan, Constantinople
- արդօրնալ (ardōrnal) – Gürün
- ադո̈ւրալ (adüral) – Akn
- ավդօրնալ (avdōrnal) – Kharberd, Çarsancak
- dialectal forms recorded in literary-like orthography
- ավտորել (avtorel)
Etymology
From Middle Armenian արտորալ (artoral).
Pronunciation
- (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [ɑɾtɔˈɾɑl]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [ɑɾdɔˈɾɑl]
Verb
արտորալ • (artoral)
- (intransitive) to hurry, to make haste
Inflection
conjugation (Eastern Armenian)
| infinitive | արտորալ (artoral) | imperfective converb | արտորում (artorum) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| passive | — | simultaneous converb | արտորալիս (artoralis) | ||||
| causative | արտորացնել, արտորցնել* (artoracʿnel, artorcʿnel*) | perfective converb | արտորացել (artoracʿel) | ||||
| aorist stem | արտորաց- (artoracʿ-) | future converb I | արտորալու (artoralu) | ||||
| resultative participle | արտորացած (artoracʿac) | future converb II | արտորալիք (artoralikʿ) | ||||
| subject participle | արտորացող (artoracʿoł) | connegative converb | արտորա (artora) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մենք | դուք | նրանք | |
| present | արտորում եմ (artorum em) | արտորում ես (artorum es) | արտորում է (artorum ē) | արտորում ենք (artorum enkʿ) | արտորում եք (artorum ekʿ) | արտորում են (artorum en) | |
| past imperfective | արտորում էի (artorum ēi) | արտորում էիր (artorum ēir) | արտորում էր (artorum ēr) | արտորում էինք (artorum ēinkʿ) | արտորում էիք (artorum ēikʿ) | արտորում էին (artorum ēin) | |
| future | արտորալու եմ (artoralu em) | արտորալու ես (artoralu es) | արտորալու է (artoralu ē) | արտորալու ենք (artoralu enkʿ) | արտորալու եք (artoralu ekʿ) | արտորալու են (artoralu en) | |
| past future | արտորալու էի (artoralu ēi) | արտորալու էիր (artoralu ēir) | արտորալու էր (artoralu ēr) | արտորալու էինք (artoralu ēinkʿ) | արտորալու էիք (artoralu ēikʿ) | արտորալու էին (artoralu ēin) | |
| present perfect | արտորացել եմ (artoracʿel em) | արտորացել ես (artoracʿel es) | արտորացել է (artoracʿel ē) | արտորացել ենք (artoracʿel enkʿ) | արտորացել եք (artoracʿel ekʿ) | արտորացել են (artoracʿel en) | |
| pluperfect | արտորացել էի (artoracʿel ēi) | արտորացել էիր (artoracʿel ēir) | արտորացել էր (artoracʿel ēr) | արտորացել էինք (artoracʿel ēinkʿ) | արտորացել էիք (artoracʿel ēikʿ) | արտորացել էին (artoracʿel ēin) | |
| aorist (past perfective) | արտորացի (artoracʿi) | արտորացիր (artoracʿir) | արտորաց (artoracʿ) | արտորացինք (artoracʿinkʿ) | արտորացիք (artoracʿikʿ) | արտորացին (artoracʿin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մենք | դուք | նրանք | |
| present | արտորամ (artoram) | արտորաս (artoras) | արտորա (artora) | արտորանք (artorankʿ) | արտորաք (artorakʿ) | արտորան (artoran) | |
| past | արտորայի (artorayi) | արտորայիր (artorayir) | արտորար (artorar) | արտորայինք (artorayinkʿ) | արտորայիք (artorayikʿ) | արտորային (artorayin) | |
| conditional | ես | դու | նա | մենք | դուք | նրանք | |
| future | կարտորամ (kartoram) | կարտորաս (kartoras) | կարտորա (kartora) | կարտորանք (kartorankʿ) | կարտորաք (kartorakʿ) | կարտորան (kartoran) | |
| past | կարտորայի (kartorayi) | կարտորայիր (kartorayir) | կարտորար (kartorar) | կարտորայինք (kartorayinkʿ) | կարտորայիք (kartorayikʿ) | կարտորային (kartorayin) | |
| imperative | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| — | արտորա՛ (artorá) | — | — | արտորացե՛ք (artoracʿékʿ) | — | ||
| *colloquial | |||||||
negative conjugation (Eastern Armenian)
| infinitive | չարտորալ (čʿartoral) | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| resultative participle | չարտորացած (čʿartoracʿac) | ||||||
| subject participle | չարտորացող (čʿartoracʿoł) | ||||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մենք | դուք | նրանք | |
| present | չեմ արտորում (čʿem artorum) | չես արտորում (čʿes artorum) | չի արտորում (čʿi artorum) | չենք արտորում (čʿenkʿ artorum) | չեք արտորում (čʿekʿ artorum) | չեն արտորում (čʿen artorum) | |
| past imperfective | չէի արտորում (čʿēi artorum) | չէիր արտորում (čʿēir artorum) | չէր արտորում (čʿēr artorum) | չէինք արտորում (čʿēinkʿ artorum) | չէիք արտորում (čʿēikʿ artorum) | չէին արտորում (čʿēin artorum) | |
| future | չեմ արտորալու (čʿem artoralu) | չես արտորալու (čʿes artoralu) | չի արտորալու (čʿi artoralu) | չենք արտորալու (čʿenkʿ artoralu) | չեք արտորալու (čʿekʿ artoralu) | չեն արտորալու (čʿen artoralu) | |
| past future | չէի արտորալու (čʿēi artoralu) | չէիր արտորալու (čʿēir artoralu) | չէր արտորալու (čʿēr artoralu) | չէինք արտորալու (čʿēinkʿ artoralu) | չէիք արտորալու (čʿēikʿ artoralu) | չէին արտորալու (čʿēin artoralu) | |
| present perfect | չեմ արտորացել (čʿem artoracʿel) | չես արտորացել (čʿes artoracʿel) | չի արտորացել (čʿi artoracʿel) | չենք արտորացել (čʿenkʿ artoracʿel) | չեք արտորացել (čʿekʿ artoracʿel) | չեն արտորացել (čʿen artoracʿel) | |
| pluperfect | չէի արտորացել (čʿēi artoracʿel) | չէիր արտորացել (čʿēir artoracʿel) | չէր արտորացել (čʿēr artoracʿel) | չէինք արտորացել (čʿēinkʿ artoracʿel) | չէիք արտորացել (čʿēikʿ artoracʿel) | չէին արտորացել (čʿēin artoracʿel) | |
| aorist (past perfective) | չարտորացի (čʿartoracʿi) | չարտորացիր (čʿartoracʿir) | չարտորաց (čʿartoracʿ) | չարտորացինք (čʿartoracʿinkʿ) | չարտորացիք (čʿartoracʿikʿ) | չարտորացին (čʿartoracʿin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մենք | դուք | նրանք | |
| present | չարտորամ (čʿartoram) | չարտորաս (čʿartoras) | չարտորա (čʿartora) | չարտորանք (čʿartorankʿ) | չարտորաք (čʿartorakʿ) | չարտորան (čʿartoran) | |
| past | չարտորայի (čʿartorayi) | չարտորայիր (čʿartorayir) | չարտորար (čʿartorar) | չարտորայինք (čʿartorayinkʿ) | չարտորայիք (čʿartorayikʿ) | չարտորային (čʿartorayin) | |
| conditional | ես | դու | նա | մենք | դուք | նրանք | |
| future | չեմ արտորա (čʿem artora) | չես արտորա (čʿes artora) | չի արտորա (čʿi artora) | չենք արտորա (čʿenkʿ artora) | չեք արտորա (čʿekʿ artora) | չեն արտորա (čʿen artora) | |
| past | չէի արտորա (čʿēi artora) | չէիր արտորա (čʿēir artora) | չէր արտորա (čʿēr artora) | չէինք արտորա (čʿēinkʿ artora) | չէիք արտորա (čʿēikʿ artora) | չէին արտորա (čʿēin artora) | |
| imperative | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| — | մի՛ արտորա (mí artora) | — | — | մի՛ արտորացեք (mí artoracʿekʿ) | — | ||
| *colloquial | |||||||
declension of the nominalized infinitive, u-type, inanimate (Eastern Armenian)
| singular (singulare tantum) | ||||
|---|---|---|---|---|
| nominative | արտորալ (artoral) | |||
| dative | արտորալու (artoralu) | |||
| ablative | արտորալուց (artoralucʿ) | |||
| instrumental | արտորալով (artoralov) | |||
| locative | արտորալում (artoralum) | |||
| definite forms | ||||
| nominative | արտորալը/արտորալն (artoralə/artoraln) | |||
| dative | արտորալուն (artoralun) | |||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | արտորալս (artorals) | |||
| dative | արտորալուս (artoralus) | |||
| ablative | արտորալուցս (artoralucʿs) | |||
| instrumental | արտորալովս (artoralovs) | |||
| locative | արտորալումս (artoralums) | |||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | արտորալդ (artorald) | |||
| dative | արտորալուդ (artoralud) | |||
| ablative | արտորալուցդ (artoralucʿd) | |||
| instrumental | արտորալովդ (artoralovd) | |||
| locative | արտորալումդ (artoralumd) | |||
Synonyms
- շտապել (štapel)
Related terms
- արտորք (artorkʿ), արտորանք (artorankʿ)
References
- Ačaṙean, Hračʿeay (1971), “արտորալ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume I, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 344a
Middle Armenian
Alternative forms
- ատորալ (atoral)
Etymology
The origin is uncertain.
Ałayan derives with prothetic ա- (a-) and regular metathesis from Proto-Indo-European *dreh₂- (“to run”), + -որ (-or); compare Sanskrit द्राति (drāti, “to run, to make haste”), Ancient Greek δρᾱπετεύω (drāpeteúō, “to run away”), ἀπ-έδραν (ap-édran, “ran away”), Old High German zittarōm (“tremble”). This is accepted by J̌ahukyan with reservation. See Pokorny for more on this root.
Noun
արտորալ • (artoral)
- (intransitive) to hurry, to make haste
- 13th century, Girkʿ Vastakocʿ [Geoponica] 203:
- Եւ թէ արտորաս՝ նա տարի ընդ մեջ
- Ew tʿē artoras, na tari ənd meǰ
- Եւ թէ արտորաս՝ նա տարի ընդ մեջ
- 12–13th century, Vardan Aygekcʿi, Žołovacʿoykʿ aṙakacʿ Vardanay [Collections of Fables of Vardan] :[1]
- […] և դուք մի արտորաք և մի հոգաք […]
- […] ew dukʿ mi artorakʿ ew mi hogakʿ […]
- […] և դուք մի արտորաք և մի հոգաք […]
- 13th century, Faraj the Syrian, Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden] 4:[2]
- Վասն այս, որ չէ պատեհ արտորալ եւ խաւսք կտրել ի վրայ ձիոյ, թէ աղէկ է, թէ պիղծ։
- Vasn ays, or čʿē pateh artoral ew xawskʿ ktrel i vray jioy, tʿē ałēk ē, tʿē piłc.
- Վասն այս, որ չէ պատեհ արտորալ եւ խաւսք կտրել ի վրայ ձիոյ, թէ աղէկ է, թէ պիղծ։
- 1466 – 1469, Amirdovlatʿ Amasiacʿi, Ogut bžškutʿean [The Benefits of Medicine] 9:[3]
- […] եւ աղէկ հարցանէ եւ իմանայ․ եւ չարտորայ որ վնաս չառնէ։
- […] ew ałēk harcʿanē ew imanay; ew čʿartoray or vnas čʿaṙnē.
- […] եւ աղէկ հարցանէ եւ իմանայ․ եւ չարտորայ որ վնաս չառնէ։
Derived terms
- ապտորացնել (aptoracʿnel)
- ապտորնօք (aptornōkʿ)
- ատորնօք (atornōkʿ)
- ատորցնել (atorcʿnel)
Descendants
- Armenian: արտորալ (artoral)
References
- Марр, Н. (1894) Сборники притч Вардана. Часть II. Тексты [Collections of Vardan's fables. Part II. Texts], Saint Petersburg: Academy Press, page 185
- Čʿugaszyan, B. L. (1980) Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy (ŽG dar) [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden (13th century)], Yerevan: Academy Press, page 48
- Amirtovlatʿ Amasiacʿi (1940), St. Malxaseancʿ, editor, Ōgut bžškutʿean [The Benefits of Medicine], Yerevan: Academy Press, page 72
Further reading
- Ačaṙean, Hračʿeay (1971), “արտորալ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume I, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 344a
- Ałayan, Ēduard (1955), “Stugabanakan prptumner [Etymological researches]”, in HSSṘ GA Tełekagir hasarakakan gitutʿyunneri [Bulletin of the Academy of Sciences of the Armenian SSR: Social Sciences] (in Armenian), issue 11, page 36 of 35–42
- Ałayan, Ēduard (1974) Baṙakʿnnakan ew stugabanakan hetazotutʿyunner [Lexicological and Etymological Studies] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, pages 34–35
- Greppin, John A. C. (1983), “An Etymological Dictionary of the Indo-European Components of Armenian”, in Bazmavep, volume 141, issue 1–4, Venice, page 317
- J̌ahukyan, Geworg (2010), “արտորալ”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, page 97a
- Łazaryan, Ṙ. S.; Avetisyan, H. M. (2009), “արտորալ”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 94b
- Norayr N. Biwzandacʿi (2000), “արտորամ”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʿ storin hayerēni i matenagrutʿeancʿ ŽA–ŽĒ darucʿ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian
- Norayr N. Biwzandacʿi (2000), “ատորամ”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʿ storin hayerēni i matenagrutʿeancʿ ŽA–ŽĒ darucʿ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian
- Pokorny, Julius (1959) Indogermanisches etymologisches Wörterbuch [Indo-European Etymological Dictionary] (in German), volume 1, Bern, München: Francke Verlag, page 204